Số doanh nghiệp (DN) rời bỏ thị trường tăng mạnh trong tháng 1-2025 cho thấy khu vực doanh nghiệp dân doanh, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, còn nhiều khó khăn. Phân tích số liệu này còn cho thấy có nhiều nguyên nhân khách quan, thời vụ.
Người dân làm thủ tục tại Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Nội - Ảnh: NGUYỄN KHÁNH
Tuy vậy, trong bối cảnh này, nhiều chuyên gia khuyến nghị Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp bám trụ thị trường, phục hồi sản xuất, trong đó quan trọng nhất là tạo môi trường kinh doanh thuận lợi.
52.800 doanh nghiệp tạm dừng kinh doanh trong tháng 1
Theo Tổng cục Thống kê, trong tháng 1-2025 cả nước có gần 10.700 DN thành lập mới, tăng 6,6% so với tháng trước và giảm 30,3% so với cùng kỳ năm trước.Bên cạnh đó có gần 22.800 DN quay trở lại hoạt động, gấp 2,6 lần so với tháng 12-2024 và tăng 65,2% so với cùng kỳ năm trước, nâng tổng số DN thành lập mới và quay trở lại hoạt động tháng 1 lên hơn 33.400 DN, tăng 15% so với cùng kỳ năm trước.
Cũng trong tháng 1 có 52.800 DN đăng ký tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, tăng 20,2% so với cùng kỳ năm trước. Ngoài ra có gần 3.500 DN ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể, 2.021 DN hoàn tất thủ tục giải thể. Số DN rút lui khỏi thị trường là 58.300 DN, tăng 8,1% so với cùng kỳ năm trước.
Trao đổi về bức tranh này, ông Nguyễn Bích Lâm, nguyên tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê, cho biết thông thường trong những năm khó khăn thì những tháng trước Tết âm lịch DN giải thể rất nhiều vì họ mong muốn một sự khởi đầu trong năm mới.
Hiện tượng này có tính thời điểm và thường diễn ra với các DN kinh doanh dịch vụ, nhà hàng ăn uống. Còn các DN sản xuất thường không tạm ngừng kinh doanh, chỉ khi bế tắc về đơn hàng, đầu ra họ mới tạm dừng kinh doanh.
Cũng theo ông Lâm, con số hơn 52.800 DN tạm dừng kinh doanh, phần lớn hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ cũng cho thấy nhu cầu tiêu dùng của người dân thời gian qua giảm. Đa số người dân còn khó khăn, họ cắt giảm chi tiêu, phản ánh rất rõ trong hoạt động mua sắm dịp Tết Nguyên đán khi hoạt động ăn uống, mua sắm hoa, cây cảnh chơi Tết cũng giảm nhiều.
"Tuy nhiên cần thấy rằng số lượng DN rời bỏ thị trường tăng vọt trong tháng 1 cho thấy cộng đồng DN còn nhiều khó khăn. Điều này thể hiện qua chỉ số PMI (chỉ số kinh tế đo mức độ hoạt động của ngành sản xuất và dịch vụ trong nền kinh tế) tháng 12-2024 là 49,8 điểm, đến tháng 1-2025 giảm xuống 48,9 điểm.
Chỉ số PMI dưới 50 điểm cho thấy cả DN sản xuất, chế biến, chế tạo cũng gặp khó do thiếu đầu ra sản phẩm. Chỉ số PMI của nền kinh tế ở mức 50 điểm cho thấy hoạt động của DN ở mức bình thường, nếu tăng lên ngưỡng 54 - 55 điểm thì hoạt động DN khởi sắc, còn dưới 50 điểm thì hoạt động DN còn khó khăn. Với những nền kinh tế tăng trưởng cao thì chỉ số PMI của họ đạt đến 60 điểm", ông Lâm nhấn mạnh.
Công nhân làm việc trong một công ty dệt tại tỉnh Hải Dương - Ảnh: NGUYỄN KHÁNH
Cải thiện môi trường kinh doanh cho doanh nghiệp trong nước
Theo TS Nguyễn Minh Thảo - trưởng Ban nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (Viện Nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương), nếu bỏ qua yếu tố mùa vụ thì con số DN rời bỏ thị trường trong tháng 1-2025 cũng cho thấy sự bất thường.Thứ nhất số DN rút lui quá lớn so với số DN gia nhập thị trường, điều này cho thấy không đơn thuần là quy luật đào thải tự nhiên mà còn các yếu tố khác liên quan cơ hội, rủi ro kinh doanh và yếu tố bất định khác.
Một điểm quan trọng khác là chúng ta nói nhiều đến thúc đẩy phát triển DN, tạo động lực kinh doanh cho DN nhưng những cải cách còn thiếu vắng. "Môi trường kinh doanh chưa thực sự thuận lợi cho các DN trong nước", bà Thảo chia sẻ.
Cũng theo bà Thảo, những năm gần đây Việt Nam là điểm đến hấp dẫn của nhà đầu tư nước ngoài nhưng bản thân DN trong nước lại đang đối mặt với nhiều bất lợi, rào cản. Ngoài xu hướng rút lui khỏi thị trường, một số DN trong nước đang phải thu hẹp sản xuất, đây là vấn đề cần được quan tâm, hỗ trợ để DN trong nước vươn lên.
Bà Thảo cũng nhấn mạnh khu vực DN tư nhân trong nước đang đóng góp khoảng 50% GDP và tạo ra phần lớn việc làm trong nền kinh tế, nếu DN trong nước không phục hồi được sản xuất thì không thể có tăng trưởng kinh tế.
Hiện năng lực nội tại của DN trong nước kém DN nước ngoài nên nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước, đặc biệt tạo thuận lợi cho họ trong kinh doanh thì DN trong nước khó có thể bứt lên được khi dư địa ngày càng thu hẹp.
Cần rà soát các chính sách hỗ trợ
Còn theo chuyên gia kinh tế Đỗ Thiên Anh Tuấn (Đại học Fulbright Việt Nam), tình trạng nhiều DN trong nước "ốm yếu", khó khăn trong tiếp cận đất đai, vay vốn, tìm kiếm thị trường không mới. Có tới 98% DN nội địa là DN nhỏ và vừa, gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận nguồn lực.Chỉ có số ít DN lớn tiếp cận nguồn lực dễ dàng hơn. Vì vậy cần tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa các thành phần DN, hỗ trợ các DN nhỏ và vừa có cơ hội bám trụ với thị trường.
Theo ông Tuấn, thời gian tới Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ phù hợp để các DN trong nước, đặc biệt khu vực DN nhỏ và vừa, phục hồi sản xuất kinh doanh.
Chẳng hạn, trong chính sách giảm thuế VAT 2%, chúng ta đang thực hiện theo kiểu đồng lần, chắp vá sáu tháng một lần. Điều này không phát huy tối đa hiệu quả.
Tính từ sau dịch COVID-19 đến nay chúng ta đã thực hiện 4 kỳ giảm 6 tháng, nếu có tầm nhìn tốt chúng ta thực hiện giảm 1 kỳ trong 2 năm thì hiệu quả sẽ rất khác.
Đối với chính sách hỗ trợ thuế VAT thì mức giảm là một phần, điều quan trọng là phải tạo ra kỳ vọng, yếu tố này rất quan trọng.
Vẫn miễn giảm 2% thuế VAT nhưng thực hiện giảm 1 kỳ trong 2 năm liên tiếp hiệu quả sẽ rất khác, tác động sẽ sâu rộng hơn, ông Tuấn nhấn mạnh.
Nhiều chuyên gia khẳng định tình trạng DN rời bỏ thị trường tăng mạnh là một tín hiệu cho thấy những trục trặc của môi trường đầu tư kinh doanh. Nhiều chính sách chưa thực sự hiệu quả, đôi khi hỗ trợ của Nhà nước chưa tới được các DN vì thế cần rà soát lại để khắc phục.
Và chính sách hỗ trợ quan trọng nhất đối với số đông DN trong nước lúc này là tạo môi trường kinh doanh thuận lợi. Nhiều DN đang vướng về pháp lý đất đai nên họ không vốn hóa được đất đai thuộc quyền sử dụng của họ, không có điều kiện góp vốn kinh doanh.
Nếu Nhà nước gỡ vướng về pháp lý đất đai cho DN thì cũng tạo ra nguồn lực lớn cho DN, không còn tình trạng găm tiền vào dự án nhưng thế chấp ngân hàng không nhận, bán không ai mua nên gặp khó, phải tạm dừng kinh doanh.
