Xoanquay
Hiệp Heo Nhân Ái
Ký ức của nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng, người từng phụ trách bài vở cho tờ tạp chí Văn nổi danh trước 1975. Tôi mới tìm thấy khi lật lại một quyển sách ngỡ đã mất. Merci.
Loạt bài Bóng Đi Trước Người
Bài 77: Kỷ Niệm Cùng Phương
Lần sau cùng Nguyễn Xuân Hoàng gặp Phương hình như vào tháng Chín (Hay tháng Mười?) 1998 tại một quán cà-phê trên đường Bolsa, góc đường Magnolia.
... Hôm đó Phương đi với Phạm Công Thiện vừa từ Úc qua. Phương hơi nhỏ con, tóc dài, đôi mắt như cười, chiếc áo mặc ngoài màu sẫm và rộng so với khổ người anh - Có vẻ màu Nâu là màu Phương thích nhất, vì lần nào gặp anh, Nguyễn Xuân Hoàng cũng tưởng chừng như mới hôm qua, khi chiếc áo ấy không thay đổi. Lần này, nhìn thấy một khuôn mặt rạng rỡ yêu đời. Phương có nụ cười rất tươi và giọng nói ấm. Anh là người chỉ gặp một lần, sẽ giữ mãi một kỷ niệm đầm ấm tin cậy.
Xuân Hoàng quen Phương từ thời họ còn cùng là sinh viên Đại học Đà Lạt, khoảng năm 1960. Đó là thời gian Lê Văn Lộc – Với tên Phương sau này – đang viết những tình khúc đầu tay. Hai người chưa kịp thân nhau thì ra trường. Về Sài Gòn, Xuân Hoàng bị cuốn hút vào thế giới chữ nghĩa hơn là thế giới âm thanh. Có vẻ như Âm nhạc không tác động nhiều đến đời sống tình cảm của nhà văn, nếu có, phải nói chính những lời từ trong các ca khúc Lê Uyên & Phương mới thực sự chinh phục Xuân Hoàng.
Khi nhạc sĩ Cung Tiến giới thiệu những tình khúc đầu tiên của Lê Uyên & Phương trong một buổi diễn tối, Nguyễn Xuân Hoàng mới chợt nhận ra người bạn cũ ấy của những ngày ở Đà Lạt đã lớn hơn những gì mình nghĩ và biết về anh trước đó rất nhiều.
Lê Uyên & Phương quả thật đã chinh phục một lớp tuổi trẻ. Âm nhạc của anh không chỉ là những tình khúc lấy giai điệu làm nền tảng, như một nhận xét của nhà báo Đỗ Ngọc Yến. Những gì lãng mạn trong mọi ca khúc của Phạm Duy hay những gì siêu hình trừu tượng trong tình ca Trịnh Công Sơn làm thành nét quyến rũ của hai bậc thầy đã rất khác với “chất” tình khúc của Lê Uyên & Phương. Cái làm thành sức mạnh của Âm nhạc Lê Uyên & Phương chính là giai điệu đầy khêu gợi dục tính. Đó những lời than thở cho cả một tình yêu “gặp hôm nay mà đã nhớ ngày mai”, không phải âm nhạc của Mộng Dưới Hoa, của chuyện cầm tay nhau không nói, khóc lóc mà làm chi, anh về đi em đi. Âm nhạc Lê Uyên & Phương là tiếng kêu gào chất ngất của thịt da, của loài thú sống với bản năng, của giống đực ngợi ca giống cái, của một sự thực không thể chối cãi về giới tính - Âm nhạc của Phương đã chinh phục quá nhiều người. Nghe Lê Uyên & Phương hát, người ta sẽ khám phá ra vẻ dịu dàng trong Văn chương và Âm nhạc thật ra chỉ làm vui lòng các cô tiểu thư giả vờ ngây thơ, chứ không phải là dạng Âm nhạc mà lẽ ra người ta phải hát cho nhau nghe bằng lòng chân thật của Tình yêu. Tình yêu kiểu Lưu Trọng Lư đã qua rồi. Đã qua rồi Tình yêu Tự Lực Văn Đoàn, đã qua luôn thứ Tình yêu kiểu Chàng và Nàng như Vacances Romaines với Audrey Hepburn và Gregory Peck.
Âm nhạc của Lê Uyên & Phương rất gần với truyện của D.H. Lawrence. Nó là phần vô thức trong Phân tâm học của Sigmund Freud, là điểm tận cùng kỳ thú trong Kiều của Nguyễn Du, theo Nguyễn Xuân Hoàng. “Tôi yêu âm nhạc của Lê Uyên & Phương, tôi yêu tiếng hát của hai bạn, tiếng hát khêu gợi làm sao, tiếng hát đi qua một trái tim nóng bỏng và đã thổi hơi nóng tình yêu nồng nàn qua trái tim người nghe, bắt họ phải nhận ra rằng đó mới là tình yêu đích thực”.
Nhà văn nhớ lại: “Bao giờ cũng vậy, mỗi khi nghe nhạc Lê Uyên & Phương, tôi đều nhìn thấy Đà Lạt, một Đà Lạt đã làm tôi trở thành một người khác với con người thời niên thiếu của tôi. Và tôi nhận ra mình ngu ngốc và rụt rè biết bao trước một Lê Uyên & Phương chân thật và dũng cảm”.
Sống cùng một bầu trời tại Nam California trong hơn mười ba năm, nhưng họ gặp nhau không nhiều. Tuy vậy mỗi lần gặp, họ đều nhận ra người bạn ấy vẫn là người bạn của Đà Lạt năm xưa: Sương mù, con dốc, nhà ga, và cái lạnh lẽo của những ngày mùa Đông. Âm nhạc Lê Uyên & Phương trở thành những lời trối trăng của một cuộc tình trong thời chiến, không cơ may nổi loạn, chỉ làm sao có thể sống sót cho qua những cơn thảm sát kinh khiếp của chiến tranh. Chia tay ngay trong giờ phút gặp gỡ của hiện tại này, vì ngày mai chắc gì chúng ta còn nhìn thấy nhau - Lê Uyên & Phương hát cho một tuổi trẻ bất lực trước cuộc sống không có ngày mai.
Nhưng gì làm nên âm nhạc Lê Uyên & Phương? Trong một bài tùy bút có tựa đề Âm Nhạc Từ Thiên Đường, trong tập Không Có Mây Trên Thành Phố Los Angeles, Lê Uyên & Phương đã trả lời cho câu hỏi đó. Anh kể lại thời mình tuổi nhỏ, đã có ít nhất 3 lần Âm nhạc tìm đến anh. Lần đầu vào một buổi chiều Đà Lạt, lúc anh mới khoảng tám, chín tuổi, cùng với người anh họ tên Bửu Ân, ngồi trên một ngọn đồi thấp gần ngôi trường tiểu học nằm giữa thị xã, trước mặt là con dốc dẫn xuống hồ Xuân Hương, xa là ngọn tháp nhọn của Lycée Yersin. Cả hai ngồi đó nhìn xuống con dốc, vừa bứt những ngọn cỏ xanh, vừa nói đủ chuyện trời trăng mây nước. Đột nhiên Phương phát giác ra cả hai cùng ngưng bặt từ lúc nào, và đang lắng nghe trong không gian ấy, tràn ngập những tiếng đàn Vĩ cầm: Chồng lên nhau, quấn vào nhau, đuổi theo nhau như một dòng suối, những tiếng đàn đó đến từ chiếc loa phóng thanh của hội chợ, một đoạn Valse của Johann Strauss, rồi một dàn kèn đồng trỗi lên làm lung linh mọi thứ trong không gian. Lê Uyên & Phương viết: “Ôi! Hạnh phúc biết bao, con người đã tạo nên được những âm thanh kỳ diệu như thế". Và từ đó anh bắt đầu nhận thức thế giới chung quanh qua cái “nghe” của những âm thanh của buổi chiều đó. Bài viết của Phương giúp hình dung cảnh tượng cậu bé Lê Văn Lộc mỗi buổi chiều thường ra mép khoảng đất trống trên đường Hàm Nghi, nhìn xuống thung lũng chỗ có rạp hát Ngọc Hiệp trên đường Phan Đình Phùng, để nghe vọng lại âm điệu của bài Concerto en C majeur (Bản Concerto cung Đô trưởng) của Mozart viết cho Dương cầm được phát ra từ loa của rạp hát trước giờ chiếu phim.
Lần thứ hai, Âm nhạc đến với anh từ những bài Thánh ca trong nhà thờ Tin Lành, và anh làm quen với Mendelson, với Bach, với Schubert.
Lần thứ ba, qua Đài Phát thanh Đà Lạt, chương trình âm nhạc Hoa Kỳ đã chinh phục anh với tiết điệu của nhạc Jazz. Điều làm anh say mê là những tiết điệu nhịp nhàng của trái tim Người bên cạnh những buông thả của hơi thở, của cảm xúc thể hiện qua tiếng kèn đồng nóng bỏng. Sự vắng mặt của lý trí trong nhạc Jazz đã mê hoặc anh. Và như thế Duke Ellington. Bessie Smith, Louis Armstrong, Lil Hardin đã đến với anh, mang cho anh bài học lớn lao về khái niệm “chất tươi” của Âm nhạc, là máu của Âm nhạc.
Nguyễn Xuân Hoàng cho rằng, người ta sẽ dễ thấm Âm nhạc của Lê Uyên & Phương hơn nếu được đọc những dòng chữ đầy tính cách tự truyện của anh trong tùy bút Âm Nhạc Từ Thiên Đường: “Tôi biết rằng tôi đã thuộc vào một nơi nào đó rất chênh vênh giữa lý trí của Con người, linh hồn của Thượng Đế và hơi thở của Tình yêu”.
Lộc đã ra đi. Lê Uyên & Phương đã vẫy tay từ biệt cõi đời. Nhưng Tình Khúc Cho Em, Vũng Lầy Của Chúng Ta vẫn còn ở lại, sẽ còn ở lại. Âm nhạc của Lộc không phải ai cũng hát được. Có những ca khúc gần như anh chỉ viết cho hai người hát. Và hai người đó chính là Lê Uyên và Phương. “Hãy ngồi xuống đây. Hãy ngồi xuống đây…”. Khi những âm thanh ấy cất lên, chỉ còn lại khuôn mặt của Lộc cúi xuống cây đàn thùng và cái dáng đứng của Lê Uyên nhìn xuống những ngón tay anh. “Hãy ngồi xuống đây! Hãy ngồi xuống đây!” là những lời mời gọi của một Tình yêu không còn ngây thơ nữa. Trái Cấm đã ăn, cánh tay đã ôm ấp và hai thân xác đã nhập vào nhau.
Âm nhạc của Lê Uyên & Phương là giai điệu của một thế hệ. Anh ra đi, mang theo một tên tuổi đã đi vào trí nhớ mọi người. Sẽ khó mà tìm được một Phương khác cho Lê Uyên trong khi trình bày những tình khúc của Lê Văn Lộc. (1)
Ps : vào cuộc đời, sỏi đá biết mình si mê...
______
(1) Một nguồn khác ghi là Lê Minh Lập, nhưng dẫu là ai, thì vẫn: Như hoa đem tin ngày buồn, như chim đau quên mùa Xuân, còn trong cơn mơ buồn tênh, lê mãi những bước ê chề…
Loạt bài Bóng Đi Trước Người
Bài 77: Kỷ Niệm Cùng Phương
Lần sau cùng Nguyễn Xuân Hoàng gặp Phương hình như vào tháng Chín (Hay tháng Mười?) 1998 tại một quán cà-phê trên đường Bolsa, góc đường Magnolia.
... Hôm đó Phương đi với Phạm Công Thiện vừa từ Úc qua. Phương hơi nhỏ con, tóc dài, đôi mắt như cười, chiếc áo mặc ngoài màu sẫm và rộng so với khổ người anh - Có vẻ màu Nâu là màu Phương thích nhất, vì lần nào gặp anh, Nguyễn Xuân Hoàng cũng tưởng chừng như mới hôm qua, khi chiếc áo ấy không thay đổi. Lần này, nhìn thấy một khuôn mặt rạng rỡ yêu đời. Phương có nụ cười rất tươi và giọng nói ấm. Anh là người chỉ gặp một lần, sẽ giữ mãi một kỷ niệm đầm ấm tin cậy.
Xuân Hoàng quen Phương từ thời họ còn cùng là sinh viên Đại học Đà Lạt, khoảng năm 1960. Đó là thời gian Lê Văn Lộc – Với tên Phương sau này – đang viết những tình khúc đầu tay. Hai người chưa kịp thân nhau thì ra trường. Về Sài Gòn, Xuân Hoàng bị cuốn hút vào thế giới chữ nghĩa hơn là thế giới âm thanh. Có vẻ như Âm nhạc không tác động nhiều đến đời sống tình cảm của nhà văn, nếu có, phải nói chính những lời từ trong các ca khúc Lê Uyên & Phương mới thực sự chinh phục Xuân Hoàng.
Khi nhạc sĩ Cung Tiến giới thiệu những tình khúc đầu tiên của Lê Uyên & Phương trong một buổi diễn tối, Nguyễn Xuân Hoàng mới chợt nhận ra người bạn cũ ấy của những ngày ở Đà Lạt đã lớn hơn những gì mình nghĩ và biết về anh trước đó rất nhiều.
Lê Uyên & Phương quả thật đã chinh phục một lớp tuổi trẻ. Âm nhạc của anh không chỉ là những tình khúc lấy giai điệu làm nền tảng, như một nhận xét của nhà báo Đỗ Ngọc Yến. Những gì lãng mạn trong mọi ca khúc của Phạm Duy hay những gì siêu hình trừu tượng trong tình ca Trịnh Công Sơn làm thành nét quyến rũ của hai bậc thầy đã rất khác với “chất” tình khúc của Lê Uyên & Phương. Cái làm thành sức mạnh của Âm nhạc Lê Uyên & Phương chính là giai điệu đầy khêu gợi dục tính. Đó những lời than thở cho cả một tình yêu “gặp hôm nay mà đã nhớ ngày mai”, không phải âm nhạc của Mộng Dưới Hoa, của chuyện cầm tay nhau không nói, khóc lóc mà làm chi, anh về đi em đi. Âm nhạc Lê Uyên & Phương là tiếng kêu gào chất ngất của thịt da, của loài thú sống với bản năng, của giống đực ngợi ca giống cái, của một sự thực không thể chối cãi về giới tính - Âm nhạc của Phương đã chinh phục quá nhiều người. Nghe Lê Uyên & Phương hát, người ta sẽ khám phá ra vẻ dịu dàng trong Văn chương và Âm nhạc thật ra chỉ làm vui lòng các cô tiểu thư giả vờ ngây thơ, chứ không phải là dạng Âm nhạc mà lẽ ra người ta phải hát cho nhau nghe bằng lòng chân thật của Tình yêu. Tình yêu kiểu Lưu Trọng Lư đã qua rồi. Đã qua rồi Tình yêu Tự Lực Văn Đoàn, đã qua luôn thứ Tình yêu kiểu Chàng và Nàng như Vacances Romaines với Audrey Hepburn và Gregory Peck.
Âm nhạc của Lê Uyên & Phương rất gần với truyện của D.H. Lawrence. Nó là phần vô thức trong Phân tâm học của Sigmund Freud, là điểm tận cùng kỳ thú trong Kiều của Nguyễn Du, theo Nguyễn Xuân Hoàng. “Tôi yêu âm nhạc của Lê Uyên & Phương, tôi yêu tiếng hát của hai bạn, tiếng hát khêu gợi làm sao, tiếng hát đi qua một trái tim nóng bỏng và đã thổi hơi nóng tình yêu nồng nàn qua trái tim người nghe, bắt họ phải nhận ra rằng đó mới là tình yêu đích thực”.
Nhà văn nhớ lại: “Bao giờ cũng vậy, mỗi khi nghe nhạc Lê Uyên & Phương, tôi đều nhìn thấy Đà Lạt, một Đà Lạt đã làm tôi trở thành một người khác với con người thời niên thiếu của tôi. Và tôi nhận ra mình ngu ngốc và rụt rè biết bao trước một Lê Uyên & Phương chân thật và dũng cảm”.
Sống cùng một bầu trời tại Nam California trong hơn mười ba năm, nhưng họ gặp nhau không nhiều. Tuy vậy mỗi lần gặp, họ đều nhận ra người bạn ấy vẫn là người bạn của Đà Lạt năm xưa: Sương mù, con dốc, nhà ga, và cái lạnh lẽo của những ngày mùa Đông. Âm nhạc Lê Uyên & Phương trở thành những lời trối trăng của một cuộc tình trong thời chiến, không cơ may nổi loạn, chỉ làm sao có thể sống sót cho qua những cơn thảm sát kinh khiếp của chiến tranh. Chia tay ngay trong giờ phút gặp gỡ của hiện tại này, vì ngày mai chắc gì chúng ta còn nhìn thấy nhau - Lê Uyên & Phương hát cho một tuổi trẻ bất lực trước cuộc sống không có ngày mai.
Nhưng gì làm nên âm nhạc Lê Uyên & Phương? Trong một bài tùy bút có tựa đề Âm Nhạc Từ Thiên Đường, trong tập Không Có Mây Trên Thành Phố Los Angeles, Lê Uyên & Phương đã trả lời cho câu hỏi đó. Anh kể lại thời mình tuổi nhỏ, đã có ít nhất 3 lần Âm nhạc tìm đến anh. Lần đầu vào một buổi chiều Đà Lạt, lúc anh mới khoảng tám, chín tuổi, cùng với người anh họ tên Bửu Ân, ngồi trên một ngọn đồi thấp gần ngôi trường tiểu học nằm giữa thị xã, trước mặt là con dốc dẫn xuống hồ Xuân Hương, xa là ngọn tháp nhọn của Lycée Yersin. Cả hai ngồi đó nhìn xuống con dốc, vừa bứt những ngọn cỏ xanh, vừa nói đủ chuyện trời trăng mây nước. Đột nhiên Phương phát giác ra cả hai cùng ngưng bặt từ lúc nào, và đang lắng nghe trong không gian ấy, tràn ngập những tiếng đàn Vĩ cầm: Chồng lên nhau, quấn vào nhau, đuổi theo nhau như một dòng suối, những tiếng đàn đó đến từ chiếc loa phóng thanh của hội chợ, một đoạn Valse của Johann Strauss, rồi một dàn kèn đồng trỗi lên làm lung linh mọi thứ trong không gian. Lê Uyên & Phương viết: “Ôi! Hạnh phúc biết bao, con người đã tạo nên được những âm thanh kỳ diệu như thế". Và từ đó anh bắt đầu nhận thức thế giới chung quanh qua cái “nghe” của những âm thanh của buổi chiều đó. Bài viết của Phương giúp hình dung cảnh tượng cậu bé Lê Văn Lộc mỗi buổi chiều thường ra mép khoảng đất trống trên đường Hàm Nghi, nhìn xuống thung lũng chỗ có rạp hát Ngọc Hiệp trên đường Phan Đình Phùng, để nghe vọng lại âm điệu của bài Concerto en C majeur (Bản Concerto cung Đô trưởng) của Mozart viết cho Dương cầm được phát ra từ loa của rạp hát trước giờ chiếu phim.
Lần thứ hai, Âm nhạc đến với anh từ những bài Thánh ca trong nhà thờ Tin Lành, và anh làm quen với Mendelson, với Bach, với Schubert.
Lần thứ ba, qua Đài Phát thanh Đà Lạt, chương trình âm nhạc Hoa Kỳ đã chinh phục anh với tiết điệu của nhạc Jazz. Điều làm anh say mê là những tiết điệu nhịp nhàng của trái tim Người bên cạnh những buông thả của hơi thở, của cảm xúc thể hiện qua tiếng kèn đồng nóng bỏng. Sự vắng mặt của lý trí trong nhạc Jazz đã mê hoặc anh. Và như thế Duke Ellington. Bessie Smith, Louis Armstrong, Lil Hardin đã đến với anh, mang cho anh bài học lớn lao về khái niệm “chất tươi” của Âm nhạc, là máu của Âm nhạc.
Nguyễn Xuân Hoàng cho rằng, người ta sẽ dễ thấm Âm nhạc của Lê Uyên & Phương hơn nếu được đọc những dòng chữ đầy tính cách tự truyện của anh trong tùy bút Âm Nhạc Từ Thiên Đường: “Tôi biết rằng tôi đã thuộc vào một nơi nào đó rất chênh vênh giữa lý trí của Con người, linh hồn của Thượng Đế và hơi thở của Tình yêu”.
Lộc đã ra đi. Lê Uyên & Phương đã vẫy tay từ biệt cõi đời. Nhưng Tình Khúc Cho Em, Vũng Lầy Của Chúng Ta vẫn còn ở lại, sẽ còn ở lại. Âm nhạc của Lộc không phải ai cũng hát được. Có những ca khúc gần như anh chỉ viết cho hai người hát. Và hai người đó chính là Lê Uyên và Phương. “Hãy ngồi xuống đây. Hãy ngồi xuống đây…”. Khi những âm thanh ấy cất lên, chỉ còn lại khuôn mặt của Lộc cúi xuống cây đàn thùng và cái dáng đứng của Lê Uyên nhìn xuống những ngón tay anh. “Hãy ngồi xuống đây! Hãy ngồi xuống đây!” là những lời mời gọi của một Tình yêu không còn ngây thơ nữa. Trái Cấm đã ăn, cánh tay đã ôm ấp và hai thân xác đã nhập vào nhau.
Âm nhạc của Lê Uyên & Phương là giai điệu của một thế hệ. Anh ra đi, mang theo một tên tuổi đã đi vào trí nhớ mọi người. Sẽ khó mà tìm được một Phương khác cho Lê Uyên trong khi trình bày những tình khúc của Lê Văn Lộc. (1)
Ps : vào cuộc đời, sỏi đá biết mình si mê...
______
(1) Một nguồn khác ghi là Lê Minh Lập, nhưng dẫu là ai, thì vẫn: Như hoa đem tin ngày buồn, như chim đau quên mùa Xuân, còn trong cơn mơ buồn tênh, lê mãi những bước ê chề…
