Luyện kim là ngành công nghiệp điều chế các kim loại từ quặng hoặc từ các nguyên liệu khác, chế biến các hợp kim, gia công phôi kim loại bằng áp lực, bằng cách thay đổi các thành phần hoá học và cấu trúc để tạo ra những tính chất phù hợp với yêu cầu sử dụng.
Có bao nhiêu loại quặng thì ít nhất có bấy nhiêu phương pháp giải phóng các kim loại ấy ra khỏi các quặng chứa chúng. Tiếp đó phải tinh luyện để các kim loại đạt được độ sạch cao, pha trộn giữa các kim loại đó để có các hợp kim đáp ứng được những yêu cầu mong muốn và tạo hình dáng cho chúng phù hợp với các nhu cầu sử dụng. Đó chính là công nghệ luyện kim, công nghệ tinh luyện, công nghệ hợp kim hóa, công nghệ đúc và công nghệ cán… Đây chính là ngành luyện kim mà các bạn đang tìm hiểu.
Sau khi có được kim loại và hợp kim, các nhà luyện kim còn làm thay đổi được cấu trúc và tính chất của chúng để các sản phẩm được chế tạo ra đáp ứng được những yêu cầu ngày càng đa dạng của cuộc sống, của nền kinh tế và quốc phòng.
Luyện kim là một ngành công nghiệp tiên quyết cơ bản nhất để hoá rồng cho Việt Nam
Công việc chính của người làm trong ngành luyện kim
Công việc của người làm trong ngành luyện kim rất đa dạng và chuyên môn hóa vào các lĩnh vực khác nhau. Bạn có thể là nhà nghiên cứu, kỹ sư luyện kim, kỹ thuật viên hay nhà quản lý, nhà tư vấn và chuyển giao công nghệ v.v… Tuy nhiên, tựu trung lại, người làm trong ngành luyện kim sẽ tham gia vào một hoặc một vài trong những công việc sau:
- Thiết kế nhà máy và các thiết bị luyện kim
- Lập các quy trình công nghệ và điều hành các quy trình đó để sản xuất ra các kim loại và hợp kim như: gang, thép, đồng, nhôm, vàng, bạc, các ferrô hợp kim…
- Nghiên cứu công nghệ luyện kim phi cốc và các công nghệ mới cho tương lại.
- Tạo hình các vật liệu kim loại: thép tấm, thép hình, thanh, chi tiết máy, tượng đài, các chi tiết lớn liền khối trong chế tạo tàu thủy, máy bay…
- Làm thay đổi cấu trúc, tính chất theo yêu cầu.
- Nghiên cứu, ứng dụng các công nghệ và thiết bị luyện kim tiên tiến, hiện đại.
- Nghiên cứu mô hình hóa các quá trình luyện kim
- Điều khiển các quá trình luyện kim bằng máy tính theo chương trình.
- Nghiên cứu tính chất luyện kim và sử dụng tối ưu nguồn tài nguyên thiên nhiên.
- Nghiên cứu tinh luyện, hợp kim hóa và xử lý nhiệt để sản xuất kim loại siêu sạch, siêu mịn và siêu bền.
- Nghiên cứu chế tạo các hợp kim đặc biệt và hợp kim chuyên dụng: Bền nóng, bền ăn mòn, chịu mài mòn, chịu va đập, chịu tải lớn, từ tính cao và phi từ, dẫn nhiệt, dẫn đện tốt và các nhiệt, cách điện, lành tính cho y tế, chống rung trước dao động, ghi nhớ hình cho kỹ thuật cao…
- Nghiên cứu các công nghệ xử lý chất thải và bảo vệ môi trường.
Việt Nam: Thiếu Luyện Kim Hiện Đại, Nguỵ Biện Con Ốc Và Giấc Mơ Hoá Rồng Lộn
Trong bối cảnh thương chiến Mỹ-Trung leo thang, với các chính sách thuế quan khắc nghiệt từ Tổng thống Donald Trump từ ngày 3/4/2025, Việt Nam đang đối mặt với những hạn chế nội tại khiến giấc mơ “hoá rồng” trở nên xa vời. Một trong những điểm yếu lớn nhất là sự thiếu hụt nền tảng luyện kim hiện đại – nền tảng để sản xuất các linh kiện cơ bản như con ốc chất lượng cao. Luận điệu “con ốc làm chi, giá cao mua cho rẻ” thường được viện dẫn để biện minh cho việc nhập khẩu thay vì tự sản xuất, nhưng đây chỉ là sự nguỵ biện che giấu sự bất lực. Không làm được con ốc chất lượng cao, Việt Nam khó có hy vọng xây dựng nền kinh tế tự chủ, chứ đừng nói đến việc vươn lên thành cường quốc công nghiệp.
Thiếu Nền Tảng Luyện Kim Hiện Đại & Chế Tạo Máy
Luyện kim là trái tim của công nghiệp nặng cơ bản nhất, từ sản xuất thép chất lượng cao đến chế tạo linh kiện chính xác. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn tụt hậu nghiêm trọng trong lĩnh vực này. Theo Hiệp hội Thép Việt Nam (2024), 90% thép cán nóng – nguyên liệu đầu vào cho ô tô, máy móc và linh kiện công nghiệp – được nhập từ Trung Quốc, với giá trị nhập khẩu 9 tỷ USD. Các nhà máy thép lớn như Formosa Hà Tĩnh hay Hoà Phát chỉ sản xuất được thép xây dựng cơ bản, không đáp ứng được nhu cầu thép hợp kim cao cấp dùng trong ngành hàng không, đóng tàu hay điện tử. Công nghệ lò cao và lò điện hồ quang tại Việt Nam lạc hậu hơn 20 năm so với Nhật Bản và Đức, theo Báo cáo Bộ Công Thương (2024).
Sự yếu kém này khiến Việt Nam không thể sản xuất các linh kiện nhỏ nhưng quan trọng như con ốc chất lượng cao – loại ốc chịu lực, chống ăn mòn dùng trong ô tô, máy bay hay điện thoại thông minh. Một con ốc như vậy đòi hỏi thép hợp kim đặc biệt, được gia công bằng công nghệ luyện kim chính xác, nhưng Việt Nam gần như không có nhà máy nào đủ năng lực sản xuất. Năm 2024, Việt Nam nhập khẩu 2,5 tỷ USD linh kiện kim loại nhỏ, chủ yếu từ Trung Quốc và Hàn Quốc (Hải quan Việt Nam), cho thấy sự phụ thuộc hoàn toàn vào nước ngoài.
"Con Ốc Sản Xuất Làm Chi, Giá Cao Mua Cho Rẻ”: Sự Nguỵ Biện Lộ Liễu Của Bò Đỏ Ngu Dốt, Không làm cứ đòi hoá rồng!
Luận điệu “con ốc làm chi, giá cao mua cho rẻ” thường được đưa ra để biện minh rằng Việt Nam nên tập trung vào gia công và xuất khẩu giá trị thấp, thay vì đầu tư vào các ngành công nghiệp cơ bản như luyện kim. Tuy nhiên, đây là một sự nguỵ biện nguy hiểm. Con ốc chất lượng cao không chỉ là một linh kiện nhỏ, mà còn là biểu tượng của năng lực công nghiệp. Các quốc gia như Nhật Bản, Đức và Hàn Quốc đều bắt đầu từ việc sản xuất linh kiện chính xác trước khi vươn lên thành cường quốc công nghệ. Theo Viện Nghiên cứu Kinh tế Nhật Bản (2023), 70% giá trị gia tăng trong ngành ô tô đến từ các linh kiện nhỏ như ốc vít, vòng bi và lò xo, trong khi Việt Nam chỉ đóng góp 10% giá trị gia tăng trong ngành này (Bộ Công Thương, 2024).
Việc nhập khẩu con ốc giá rẻ từ Trung Quốc, với giá trung bình 0,01 USD/con so với 0,05 USD/con nếu sản xuất nội địa (Hiệp hội Cơ khí Việt Nam, 2024), có thể tiết kiệm chi phí ngắn hạn, nhưng lại khiến Việt Nam mãi mắc kẹt trong chuỗi giá trị thấp. Ngành điện tử, chiếm 38% xuất khẩu Việt Nam (145 tỷ USD năm 2024, Tổng cục Thống kê), chỉ đạt giá trị gia tăng nội địa 20% vì phải nhập linh kiện từ Trung Quốc. Nếu Việt Nam không sản xuất được con ốc chất lượng cao, làm sao có thể mơ đến việc chế tạo máy móc, tàu chiến hay vệ tinh – những thứ đòi hỏi hàng triệu linh kiện chính xác?
Không Làm Con Ốc, Lấy Gì Hoá Rồng?
Giấc mơ “hoá rồng” của Việt Nam – trở thành một nền kinh tế công nghiệp hiện đại vào năm 2045 – đòi hỏi một nền tảng công nghiệp vững chắc, trong đó luyện kim và sản xuất linh kiện đóng vai trò then chốt. Tuy nhiên, Việt Nam đang thiếu cả công nghệ lẫn chiến lược để đạt được điều này. Chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển (R&D) chỉ đạt 0,5% GDP năm 2024 (UNESCO), so với 2,5% của Trung Quốc và 3,5% của Hàn Quốc. Ngành cơ khí Việt Nam chỉ đáp ứng 10% nhu cầu máy móc nội địa, với 95% dây chuyền sản xuất nhập từ Trung Quốc và Đài Loan (Bộ Công Thương, 2024). Không có nền tảng khoa học cơ bản – với chỉ 0,03% bài báo khoa học toàn cầu (Scimago Journal Rank, 2024) – Việt Nam khó có thể tự phát triển công nghệ luyện kim hay chế tạo linh kiện.
Thương chiến Mỹ-Trung càng làm lộ rõ sự mong manh này. Khi Trump áp thuế 10% lên hàng Việt Nam từ 3/4/2025, cáo buộc Việt Nam chuyển tải hàng Trung Quốc, xuất khẩu điện tử và dệt may sang Mỹ giảm 8% trong quý I/2025 (Bộ Công Thương). Nếu không có con ốc chất lượng cao hay năng lực sản xuất nội địa, Việt Nam sẽ tiếp tục phụ thuộc vào nguyên liệu Trung Quốc (123 tỷ USD nhập khẩu năm 2024, Hải quan Việt Nam), trở thành con tin trong cuộc chiến thuế quan. Một nền kinh tế không thể tự làm ra con ốc thì khó có thể mơ đến việc cạnh tranh với các “con rồng” như Hàn Quốc hay Singapore.
Thoát Nguỵ Biện, Xây Nền Tảng
Nền kinh tế Việt Nam, dù tăng trưởng 6,8% năm 2024 (Tổng cục Thống kê), sẽ mãi là một “bong bóng xà phòng” nếu không khắc phục được lỗ hổng luyện kim và sản xuất linh kiện. Luận điệu “con ốc làm chi, giá cao mua cho rẻ” không chỉ là sự nguỵ biện mà còn là cái cớ để trì hoãn cải cách. Không sản xuất được con ốc chất lượng cao, Việt Nam không thể xây dựng nền tảng công nghiệp để “hoá rồng”. Trong bối cảnh thương chiến Mỹ-Trung, khi cả hai gã khổng lồ đều sẵn sàng nghiền nát các nền kinh tế nhỏ, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào công nghệ luyện kim, khoa học cơ bản và chế tạo. Nếu không, giấc mơ vươn lên sẽ mãi chỉ là lời hứa hẹn, và Việt Nam sẽ tiếp tục trả giá cho sự phụ thuộc và thiếu tầm nhìn.
