Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Khẩu hiệu "Make America Great Again" (Làm Nước Mỹ Vĩ Đại Trở Lại) của Donald Trump đã vang lên mạnh mẽ khi ông nhậm chức lần hai vào ngày 20 tháng 1 năm 2025.
Một mô hình chiến đấu cơ F-35 với các dấu hiệu đặc trưng của Canada
Tuy nhiên, chỉ sau hơn hai tháng, một thực tế đáng chú ý đang xuất hiện: các đồng minh truyền thống của Mỹ lần lượt xem xét lại hoặc hủy bỏ kế hoạch mua máy bay chiến đấu F-35 Lightning II do Lockheed Martin sản xuất.
Điều này không chỉ gây thiệt hại kinh tế hàng chục tỷ USD cho ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ, mà còn đặt câu hỏi lớn về vị thế "vĩ đại" của Mỹ dưới sự lãnh đạo của Trump. Vậy chuyện gì đang xảy ra, và Trump đã làm gì để dẫn đến tình trạng này? Theo The Washington Post ngày 23 tháng 3, Canada và Bồ Đào Nha đã công khai xem xét hủy các đơn đặt hàng F-35 trong tương lai. Canada, với hợp đồng 88 chiếc trị giá 13 tỷ USD, đang cân nhắc thay thế bằng máy bay châu Âu như Saab Gripen của Thụy Điển, theo CBC News ngày 15 tháng 3. Bồ Đào Nha, với kế hoạch chi 6 tỷ USD để thay thế 28 chiếc F-16 bằng F-35, cũng đang "ngập ngừng" vì lo ngại về sự "khả đoán" của Mỹ dưới thời Trump, theo Business Insider ngày 14 tháng 3. Đức, với đơn hàng 35 chiếc trị giá 10,89 tỷ USD, cũng đối mặt với áp lực nội bộ về việc hủy hợp đồng, theo Eurasian Times ngày 11 tháng 3. Ngoài ra, Đan Mạch, một quốc gia vận hành F-35, đang lo lắng về nguồn cung phụ tùng sau khi Trump đe dọa chiếm Greenland, theo Aviation Week ngày 21 tháng 3. Tổng cộng, nếu tất cả các đơn hàng này bị hủy, Mỹ có thể mất hơn 30 tỷ USD doanh thu từ F-35 chỉ trong vài tháng.
Cựu tổng thống Biden nhắc khéo "Thôi thì cứ đổ lỗi cho tôi vụ đồng minh huỷ F-35 đi, ông vĩ đại mà"
Trump đã làm gì để đẩy các đồng minh vào tình thế này? Thứ nhất, ông tạm dừng chia sẻ tình báo và viện trợ quân sự cho Ukraine vào đầu tháng 3, theo Reuters ngày 13 tháng 3, khiến các nước châu Âu nghi ngờ cam kết của Mỹ với NATO. Thứ hai, Trump đe dọa áp thuế 25% lên hàng hóa từ Canada và Mexico vào ngày 11 tháng 3, theo CNN Business, làm tổn thương mối quan hệ với hai đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, đồng thời khiến Canada mất niềm tin vào các hợp đồng quốc phòng. Thứ ba, ông liên tục đe dọa chiếm Greenland từ Đan Mạch và biến Canada thành "bang thứ 51" của Mỹ, như được đề cập trên Defense One ngày 13 tháng 3, làm dấy lên lo ngại về sự ổn định của các liên minh. Cuối cùng, Trump công bố kế hoạch bán phiên bản "giảm cấp" của máy bay F-47 mới do Boeing phát triển cho các đồng minh vào ngày 22 tháng 3, với lý do "một ngày nào đó họ có thể không còn là đồng minh," theo Nikkei Asia. Phát ngôn này càng làm tăng sự bất an của các nước phụ thuộc vào vũ khí Mỹ.
Hậu quả kinh tế là rõ ràng. Mỹ đạt doanh thu kỷ lục từ bán vũ khí năm 2024, với 118 tỷ USD từ chính phủ và 201 tỷ USD từ thương mại trực tiếp, theo The Washington Post ngày 23 tháng 3. Tuy nhiên, sự suy giảm niềm tin từ đồng minh có thể làm sụp đổ hệ sinh thái công nghiệp quốc phòng Mỹ, vốn tạo ra hàng trăm nghìn việc làm và hỗ trợ các cộng đồng như Fort Worth, Texas, nơi sản xuất F-35. Trong khi đó, châu Âu đang tăng chi tiêu quốc phòng lên 500 tỷ USD mỗi năm, theo Al Jazeera ngày 14 tháng 3, với Pháp đẩy mạnh sản xuất máy bay Rafale và Đức cân nhắc các lựa chọn nội khối, theo Fortune ngày 15 tháng 3.
Về mặt quân sự, F-35 là xương sống của không quân NATO, với hơn 10 nước châu Âu sử dụng, theo Business Insider. Việc các đồng minh hủy mua F-35 không chỉ làm giảm khả năng tương thích giữa các lực lượng NATO, mà còn tạo cơ hội cho Nga và Trung Quốc hưởng lợi từ sự rạn nứt này, như nhận định của NPR ngày 19 tháng 3. Trump từng chỉ trích F-35 là "quá đắt và phức tạp" trong quá khứ, nhưng chính sách đối ngoại hiện tại của ông đang vô tình đẩy chương trình này vào khủng hoảng.
Vậy Mỹ đã "vĩ đại" chưa? Dưới góc nhìn kinh tế, mất hàng chục tỷ USD từ các hợp đồng F-35 là một đòn giáng mạnh vào ngành công nghiệp quốc phòng – một trụ cột của sức mạnh Mỹ. Về ngoại giao, sự xa cách với đồng minh lâu năm như Canada, Đức, và Bồ Đào Nha cho thấy vị thế lãnh đạo toàn cầu của Mỹ đang lung lay. Trump có thể cho rằng ông đang đặt "America First" bằng cách gây áp lực lên đồng minh và đàm phán với Nga, nhưng thực tế, những hành động này đang làm suy yếu chính liên minh mà Mỹ từng dẫn dắt.
Nếu "vĩ đại" đồng nghĩa với sự tôn trọng và phụ thuộc từ đồng minh, thì con đường của Trump dường như đang dẫn nước Mỹ đi ngược lại mục tiêu đó, Trump đang đổ lỗi cho Biden.
Một mô hình chiến đấu cơ F-35 với các dấu hiệu đặc trưng của Canada
Tuy nhiên, chỉ sau hơn hai tháng, một thực tế đáng chú ý đang xuất hiện: các đồng minh truyền thống của Mỹ lần lượt xem xét lại hoặc hủy bỏ kế hoạch mua máy bay chiến đấu F-35 Lightning II do Lockheed Martin sản xuất.
Điều này không chỉ gây thiệt hại kinh tế hàng chục tỷ USD cho ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ, mà còn đặt câu hỏi lớn về vị thế "vĩ đại" của Mỹ dưới sự lãnh đạo của Trump. Vậy chuyện gì đang xảy ra, và Trump đã làm gì để dẫn đến tình trạng này? Theo The Washington Post ngày 23 tháng 3, Canada và Bồ Đào Nha đã công khai xem xét hủy các đơn đặt hàng F-35 trong tương lai. Canada, với hợp đồng 88 chiếc trị giá 13 tỷ USD, đang cân nhắc thay thế bằng máy bay châu Âu như Saab Gripen của Thụy Điển, theo CBC News ngày 15 tháng 3. Bồ Đào Nha, với kế hoạch chi 6 tỷ USD để thay thế 28 chiếc F-16 bằng F-35, cũng đang "ngập ngừng" vì lo ngại về sự "khả đoán" của Mỹ dưới thời Trump, theo Business Insider ngày 14 tháng 3. Đức, với đơn hàng 35 chiếc trị giá 10,89 tỷ USD, cũng đối mặt với áp lực nội bộ về việc hủy hợp đồng, theo Eurasian Times ngày 11 tháng 3. Ngoài ra, Đan Mạch, một quốc gia vận hành F-35, đang lo lắng về nguồn cung phụ tùng sau khi Trump đe dọa chiếm Greenland, theo Aviation Week ngày 21 tháng 3. Tổng cộng, nếu tất cả các đơn hàng này bị hủy, Mỹ có thể mất hơn 30 tỷ USD doanh thu từ F-35 chỉ trong vài tháng.
Cựu tổng thống Biden nhắc khéo "Thôi thì cứ đổ lỗi cho tôi vụ đồng minh huỷ F-35 đi, ông vĩ đại mà"
Trump đã làm gì để đẩy các đồng minh vào tình thế này? Thứ nhất, ông tạm dừng chia sẻ tình báo và viện trợ quân sự cho Ukraine vào đầu tháng 3, theo Reuters ngày 13 tháng 3, khiến các nước châu Âu nghi ngờ cam kết của Mỹ với NATO. Thứ hai, Trump đe dọa áp thuế 25% lên hàng hóa từ Canada và Mexico vào ngày 11 tháng 3, theo CNN Business, làm tổn thương mối quan hệ với hai đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, đồng thời khiến Canada mất niềm tin vào các hợp đồng quốc phòng. Thứ ba, ông liên tục đe dọa chiếm Greenland từ Đan Mạch và biến Canada thành "bang thứ 51" của Mỹ, như được đề cập trên Defense One ngày 13 tháng 3, làm dấy lên lo ngại về sự ổn định của các liên minh. Cuối cùng, Trump công bố kế hoạch bán phiên bản "giảm cấp" của máy bay F-47 mới do Boeing phát triển cho các đồng minh vào ngày 22 tháng 3, với lý do "một ngày nào đó họ có thể không còn là đồng minh," theo Nikkei Asia. Phát ngôn này càng làm tăng sự bất an của các nước phụ thuộc vào vũ khí Mỹ.
Hậu quả kinh tế là rõ ràng. Mỹ đạt doanh thu kỷ lục từ bán vũ khí năm 2024, với 118 tỷ USD từ chính phủ và 201 tỷ USD từ thương mại trực tiếp, theo The Washington Post ngày 23 tháng 3. Tuy nhiên, sự suy giảm niềm tin từ đồng minh có thể làm sụp đổ hệ sinh thái công nghiệp quốc phòng Mỹ, vốn tạo ra hàng trăm nghìn việc làm và hỗ trợ các cộng đồng như Fort Worth, Texas, nơi sản xuất F-35. Trong khi đó, châu Âu đang tăng chi tiêu quốc phòng lên 500 tỷ USD mỗi năm, theo Al Jazeera ngày 14 tháng 3, với Pháp đẩy mạnh sản xuất máy bay Rafale và Đức cân nhắc các lựa chọn nội khối, theo Fortune ngày 15 tháng 3.
Về mặt quân sự, F-35 là xương sống của không quân NATO, với hơn 10 nước châu Âu sử dụng, theo Business Insider. Việc các đồng minh hủy mua F-35 không chỉ làm giảm khả năng tương thích giữa các lực lượng NATO, mà còn tạo cơ hội cho Nga và Trung Quốc hưởng lợi từ sự rạn nứt này, như nhận định của NPR ngày 19 tháng 3. Trump từng chỉ trích F-35 là "quá đắt và phức tạp" trong quá khứ, nhưng chính sách đối ngoại hiện tại của ông đang vô tình đẩy chương trình này vào khủng hoảng.
Vậy Mỹ đã "vĩ đại" chưa? Dưới góc nhìn kinh tế, mất hàng chục tỷ USD từ các hợp đồng F-35 là một đòn giáng mạnh vào ngành công nghiệp quốc phòng – một trụ cột của sức mạnh Mỹ. Về ngoại giao, sự xa cách với đồng minh lâu năm như Canada, Đức, và Bồ Đào Nha cho thấy vị thế lãnh đạo toàn cầu của Mỹ đang lung lay. Trump có thể cho rằng ông đang đặt "America First" bằng cách gây áp lực lên đồng minh và đàm phán với Nga, nhưng thực tế, những hành động này đang làm suy yếu chính liên minh mà Mỹ từng dẫn dắt.
Nếu "vĩ đại" đồng nghĩa với sự tôn trọng và phụ thuộc từ đồng minh, thì con đường của Trump dường như đang dẫn nước Mỹ đi ngược lại mục tiêu đó, Trump đang đổ lỗi cho Biden.
