Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Cảng Gwadar của Pakistan. Ảnh: Bloomberg
Sáng kiến "Một vành đai, một con đường" được Trung Quốc công bố vào năm 2013, nhằm xây dựng mạng lưới cơ sở hạ tầng và thương mại kết nối châu Á, châu Phi, châu Âu và các khu vực khác. Tính đến năm 2025, BRI đã thu hút hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ tham gia, với tổng vốn đầu tư ước tính từ 1 nghìn tỷ USD đến 8 nghìn tỷ USD, tùy thuộc vào nguồn thống kê. Ngân hàng Phát triển Châu Á ước tính nhu cầu cơ sở hạ tầng ở châu Á đến năm 2030 là khoảng 26 nghìn tỷ USD, và Trung Quốc đang tận dụng cơ hội này để mở rộng ảnh hưởng kinh tế và địa chính trị.
Về tài chính, Trung Quốc đã cung cấp hàng trăm tỷ USD dưới dạng khoản vay và đầu tư trực tiếp cho các dự án BRI. Theo Trung tâm Chính sách Phát triển Toàn cầu (Đại học Boston), từ năm 2000 đến 2021, Trung Quốc đã tài trợ khoảng 838 tỷ USD cho các dự án phát triển ở nước ngoài, trong đó phần lớn thuộc khuôn khổ BRI. Riêng trong giai đoạn 2013-2021, các ngân hàng Trung Quốc như Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc và Ngân hàng Phát triển Trung Quốc đã cho vay khoảng 498 tỷ USD cho các quốc gia tham gia BRI. Các khoản vay này thường có lãi suất dao động từ 2% đến 6%, cao hơn so với các khoản vay từ các tổ chức như Ngân hàng Thế giới hoặc Quỹ Tiền tệ Quốc tế, vốn thường dưới 2%. Điều kiện vay đôi khi không được công khai, dẫn đến lo ngại về tính minh bạch.
Cách gọi "Một vành đai, một con nợ" xuất phát từ cáo buộc rằng Trung Quốc sử dụng BRI để tạo ra "bẫy nợ", khiến các quốc gia vay nợ rơi vào tình trạng phụ thuộc tài chính. Theo Viện nghiên cứu Rhodium Group, tính đến năm 2023, khoảng 80 tỷ USD nợ của các quốc gia BRI đã được tái cơ cấu hoặc xóa một phần do các nước không thể trả nợ đúng hạn. Một ví dụ nổi bật là Sri Lanka, nơi vay 1,5 tỷ USD từ Trung Quốc để xây dựng cảng Hambantota. Khi không thể trả nợ, Sri Lanka đã phải cho Trung Quốc thuê cảng này trong 99 năm với giá 1,1 tỷ USD vào năm 2017. Tương tự, Pakistan, một trong những nước nhận đầu tư lớn nhất từ BRI, đã vay khoảng 62 tỷ USD cho Hành lang Kinh tế Trung Quốc - Pakistan (CPEC). Đến năm 2023, Pakistan đối mặt với khoản nợ nước ngoài tổng cộng 125 tỷ USD, trong đó khoảng 30% liên quan đến Trung Quốc, gây áp lực lớn lên nền kinh tế.
Tuy nhiên, không phải mọi dự án BRI đều dẫn đến nợ xấu. Theo Ngân hàng Thế giới, các dự án BRI đã giúp cải thiện cơ sở hạ tầng ở nhiều nước, như đường cao tốc ở Ethiopia hay cầu cảng ở Bangladesh. Báo cáo từ Đại học Oxford năm 2022 chỉ ra rằng chỉ khoảng 10% các quốc gia BRI rơi vào tình trạng nợ không bền vững trực tiếp do các khoản vay từ Trung Quốc. Vấn đề nợ đôi khi xuất phát từ quản lý tài chính yếu kém của chính các nước vay. Ví dụ, Kenya vay 4,7 tỷ USD từ Trung Quốc để xây dựng tuyến đường sắt Mombasa-Nairobi, nhưng doanh thu từ dự án không đủ để trả nợ, khiến Kenya phải tái cơ cấu nợ vào năm 2021.
Cách gọi "Một vành đai, một con nợ" mang tính châm biếm, nhấn mạnh rủi ro tài chính cho các nước tham gia BRI, nhưng nó đơn giản hóa vấn đề. BRI không chỉ là công cụ tài chính mà còn là chiến lược địa chính trị, giúp Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng ở các khu vực chiến lược như Đông Nam Á và châu Phi. Trong khi một số quốc gia đối mặt với nợ nần, những nước khác lại hưởng lợi từ cơ sở hạ tầng và thương mại tăng cường. Tính đến năm 2024, Trung Quốc tuyên bố đã ký hơn 200 thỏa thuận hợp tác BRI, với tổng giá trị thương mại song phương giữa Trung Quốc và các nước tham gia vượt 2 nghìn tỷ USD mỗi năm.
