Nguồn hình ảnh,Ronald Haeberle
Chụp lại hình ảnh,Ronald Haeberle (trái) và những bức ảnh về cuộc thảm sát Mỹ Lai ngày 16/3/1968
1 tháng 5 2025
Những bức ảnh màu do Ronald Haeberle chụp đã phơi bày sự thật về vụ thảm sát Mỹ Lai tháng 3/1968, thổi bùng làn sóng phản chiến tại Mỹ và góp phần thay đổi cục diện Chiến tranh Việt Nam.
Ronald Haeberle, một phóng viên ảnh của quân đội Mỹ, đã có mặt và chứng kiến vụ thảm sát Sơn Mỹ - còn gọi là thảm sát Mỹ Lai - vào ngày 16/3/1968, khi đó ông 27 tuổi.
Đã gần 60 năm trôi qua nhưng những gì xảy ra tại Sơn Mỹ (nay là xã Tịnh Khê, thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi) trong bốn tiếng đồng hồ hôm đó vẫn không bao giờ mờ đi trong ký ức của Haeberle.
Do công bố những bức ảnh chấn động đó mà Ronald đã bị cho là kẻ phản bội quân đội Mỹ - nơi ông phục vụ.
"Tôi tự rửa phim. Tự chọn ảnh. Tôi cứ nhìn chúng, cố tìm hiểu tại sao – từng chút một. Từng chi tiết nhỏ về ngày hôm đó lần lượt ùa về nhờ những bức ảnh. Và bụng tôi nhộn nhạo, trào lên cảm giác kinh tởm. Tại sao? Tôi tự hỏi chính mình. Tôi muốn biết lý do."
"Tôi muốn cho người dân Mỹ biết chính xác những gì đã xảy ra ngày hôm đó. Và đó là cách tôi phản đối chiến tranh trong im lặng. Tôi cũng muốn để họ nghe những câu chuyện khác từ những người lính, về các bức ảnh chụp cảnh giết chóc ấy," ông Haeberle, nay đã 84 tuổi, nói với BBC.
Nguồn hình ảnh,Ronald Haeberle
Chụp lại hình ảnh,Một người lính Mỹ với khẩu súng trường M16 gần Mỹ Lai vào ngày 16 tháng 3 năm 1968
Cuộc xả súng kinh hoàng
Vào rạng sáng ngày 16/3/1968, Haeberle được tin có một chiến dịch truy quét lính Việt Cộng diễn ra và sẽ là một trận đánh lớn. Với óc tò mò và máu nghề của một phóng viên chiến trường, ông đã tự nguyện tham gia cùng Đại đội Charlie. Bên cạnh đó còn có trung sĩ, phóng viên của Phòng Thông tin Công cộng thuộc Lữ đoàn 11 - Jay Roberts."Tôi được giao nhiệm vụ chụp ảnh ngày hôm đó và chúng tôi nghĩ mình sẽ chạm trán với Tiểu đoàn 48 của Việt Cộng. Tôi thuộc chuyến đổ quân thứ hai và nhập nhóm với Đại đội Charlie, chuyến bay chỉ chừng 10-15 phút và tôi nghe qua radio là chiến trường đang "rất nóng".
"Nghĩa là giao tranh rất ác liệt, chúng tôi nghe được tiếng súng xen lẫn tiếng cánh quạt vù vù của máy bay. Ngay khi hạ cánh, tôi nghe vẫn thấy tiếng đạn nã liên hồi không ngớt.
"Chúng tôi nhảy xuống một cánh đồng từ trực thăng và cúi rạp người trong vài phút đầu. Nhưng tiếng súng vẫn nổ rất dữ dội. Lúc sau, tôi nhận ra không có viên đạn nào bắn về phía chúng tôi, không có phát súng nào bắn từ trong làng ra," ông Haeberle kể lại.
Nguồn hình ảnh,Ronald Haeberle
Chụp lại hình ảnh,Các trực thăng của Mỹ đã đưa lính của Đại đội Charlie đến ngay trước khi xảy ra vụ thảm sát
Sau đó, ông cùng nhà báo Jay Roberts được phân vào Trung đội 3 để tiến xuống đường lộ 521 (đường làng Sơn Mỹ). Lúc đó tầm 9 giờ sáng, khi chỉ mới đến rìa làng thì cả hai đã chứng kiến lính Mỹ nã đạn không ngớt vào thường dân, những người mặc đồ bà ba đang đi trên đường, đang làm ruộng.
Trên đường đến địa điểm được chỉ định, cả hai chứng kiến liên tiếp những vụ tàn sát bừa bãi với nạn nhân là thường dân.
"Họ không phải là du kích ********, chỉ là phụ nữ và trẻ em. Sau đó, chúng tôi lại chứng kiến những vụ giết chóc vô tội vạ, cho đến khi gần tới rìa ngôi làng, tôi nhìn thấy Đại úy Ernest Medina, chỉ huy Đại đội Charlie."
"Chúng tôi cố tiến lại để nói với ông về vụ tàn sát và hỏi vì sao lại như vậy. Tôi còn nhớ lúc đó có một trung sĩ người Việt tên là Minh, anh ấy đã rất đau lòng và giận dữ. Anh ấy cũng muốn tới để hỏi Đại úy Medina tại sao lại giết dân, tại sao lại tàn sát người Việt.
"Nhưng Đại úy Medina đang bận chỉ huy trên bộ đàm nên chúng tôi không thể nói chuyện được đành phải tự nhủ sẽ kiếm ông ta sau," Haeberle kể lại.
Nguồn hình ảnh,Ronald Haeberle
Chụp lại hình ảnh,Một lính Mỹ đang châm lửa đốt những ngôi nhà tranh của dân làng trong cuộc thảm sát ở Mỹ Lai vào ngày 16 tháng 3 năm 1968
Khi đi qua ngôi làng, ông nhìn thấy những túp lều bằng tranh bị đốt phá, những xác người phơi trên đường, trên đồng ruộng.
"Có một hình ảnh tôi còn nhớ, đó là một lính Mỹ nhảy lên lưng một con trâu rồi rút lưỡi lê ra, vừa cưỡi vừa đâm con vật ấy. Tôi không bao giờ quên lời bình luận của Jay ngay sát bên cạnh: 'Thật ghê rợn, mấy con trâu này thật lì đòn.'
"Tình cảnh rất rối ren, rất siêu thực, tôi không thể tin được những gì mình đang chứng kiến, cả hai chúng tôi đều bị sốc. Chúng tôi cố gắng lý giải điều gì đang xảy ra. Người chết như rạ trên đường là các bà, các mẹ, những đứa trẻ," Haeberle nhắm mắt hồi tưởng.
Nhưng đó không phải là hình ảnh kinh hoàng nhất buổi sáng 16/3/1968.
Haeberle cầm theo hai chiếc máy ảnh khi tác nghiệp ngày hôm đó, một chiếc Leica của quân đội cấp và một chiếc Nikon F của riêng ông. Ông đã chụp tổng cộng 60 bức hình, ghi lại diễn biến của cuộc tàn sát, trong đó, 18 tấm có màu sau này được công bố là từ chiếc máy Nikon của ông.
Trong số này, có một tấm ảnh chụp một người phụ nữ lớn tuổi bận đồ bà ba, gương mặt mếu máo, người co rúm đang đứng dưới một bụi tre. Một cô gái nấp phía sau ôm chặt bà cụ. Cạnh bên là những đứa trẻ được bồng hoặc đang ôm chặt lấy người lớn, nét mặt hốt hoảng.
Sau khi bức ảnh được chụp, tất cả những người này đều bị giết.
Nguồn hình ảnh,Ronald Haeberle
Haeberle kể lại với BBC, lúc đi ngang qua nhóm người, ông tưởng họ đang bị tra khảo và ông nghe có một lính Mỹ hét lên: "Ê, coi chừng, có phóng viên ảnh kìa."
Và rồi toán lính Mỹ lùi lại để ông tiến lên chụp ảnh, ông cũng nghe rõ ràng lệnh ngừng xả súng nên ông cứ tưởng nhóm người này sẽ không sao.
"Nhưng chúng tôi vừa rời đi, hai khẩu M-16 tự động đã nổ – họ giết sạch nhóm người đó. Sau này tôi biết được có một đứa trẻ còn sống sót, nó bò qua những xác người để tìm mẹ và rồi cũng bị bắn chết. Quá kinh khủng, họ chỉ toàn phụ nữ và trẻ em, không có bóng dáng lính ********, không có cuộc đọ súng nào."
Cụm từ "giết bất cứ thứ gì còn cựa quậy" đã trở thành mệnh lệnh được thốt ra từ miệng một số chỉ huy Mỹ trong chiến tranh, những người đã chỉ đạo thuộc cấp tiến hành các cuộc thảm sát trong khu vực họ kiểm soát, không chỉ ở Sơn Mỹ mà còn ở Bến Tre, Quảng Trị và nhiều nơi khác trong suốt cuộc chiến.
Chụp lại hình ảnh,Nhiếp ảnh gia Ronald Haeberle về thăm lại Sơn Mỹ vào năm 2016, nơi ông đã chụp những bức ảnh lịch sử
'Tìm và diệt'
Vụ thảm sát Mỹ Lai này do Đại đội Charlie thuộc Tiểu đoàn số 1, Trung đoàn bộ binh số 20, Lữ đoàn bộ binh số 11, Sư đoàn bộ binh số 23 của Lục quân Hoa Kỳ gây ra.Trên bản đồ quân sự, Mỹ Lai 1 cùng các thôn lân cận như Mỹ Lai 2, 3 và 4 đều thuộc xã Sơn Mỹ, một khu vực đông dân cư với hàng chục xóm làng, được tô màu đỏ do mật độ dân số cao - từ đó có tên gọi "Pinkville" (Làng Hồng). Họ tiến vào Pinkville để thực hiện chiến dịch "tìm và diệt", khu vực này khi đó được tuyên bố là vùng được phép nổ súng tự do (free fire zone).
Haeberle nói với BBC rằng thông tin lính Việt Cộng ẩn náu trong làng là sai, nhưng rốt cuộc thì điều đó chẳng còn quan trọng.
Cho đến nay, vẫn còn nhiều nguồn khác nhau đưa các con số khác nhau về số nạn nhân của vụ thảm sát.
"Không có Việt Cộng, chỉ thấy phụ nữ mang thai, trẻ con. Đó là địch à? Đó là Tiểu đoàn 48 Việt Cộng sao? Không. Thật đau lòng, 504 thường dân bị giết.
"Trong đó, theo số liệu tôi có được, Mỹ Lai: 392 người, Bình Tây: 15 người đều do Đại đội Charlie thực hiện. Mỹ Khê: 97 người, do Đại đội Bravo. Có 182 phụ nữ, trong đó có 17 thai phụ, hơn 170 trẻ em."
"Tôi nghĩ họ làm vậy là vì một điều thôi: trả thù. Khi Đại đội Charlie mới đến Việt Nam, họ đã mất 1/4 lực lượng trong các chiến dịch do bị dính mìn, bị bắn tỉa mà không giết được ai, và vì thế, không có thành tích. Mà trong chiến tranh, thành tích dựa trên việc đếm xác - quan trọng là giết được bao nhiêu người."
Nguồn hình ảnh,Ronald Haeberle
Chụp lại hình ảnh,Những người dân nằm phơi thây trên đường làng, bức ảnh này sau đó được đăng trên báo The Plain Dealer và tạp chí LIFE
Lính Mỹ tham chiến ở Việt Nam với khẩu hiệu là "giành lấy trái tim và khối óc" nhưng thực chất họ gần như chỉ tập trung vào một thước đo duy nhất để đánh giá thành công tại Việt Nam: số xác kẻ thù trong giao tranh. Phương pháp body count (đếm xác) này là một chỉ số gây tranh cãi gắn liền với tên tuổi với Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert McNamara.
Haeberle kể rằng khi mới đến Việt Nam vào năm 1967, Đại đội Charlie cũng thân thiện, hòa nhã với dân làng nhưng rồi họ mất dần đồng đội nên họ trở nên chai sạn, thù hằn với dân làng vì không thực sự biết kẻ địch là ai.
Theo thống kê, Đại đội Charlie đã mất khoảng 28 người và chỉ còn chừng 100 người dù chưa có cuộc chạm trán nào.
"Ngày 16/3, một nhóm lính đi trúng bãi mìn và họ mất đi viên trung sĩ mà họ yêu quý nhất. Tất cả thù hận dồn nén trong lòng những người lính ấy," ông Haeberle nói.
Haeberle cũng kể thêm, chính Đại tướng William Childs Westmoreland - Tổng chỉ huy quân đội Hoa Kỳ tại Việt Nam - từng phát biểu rằng người Việt Nam không phải là con người, không có cảm xúc. Sự tuyên truyền mang tính từ trên xuống này có lẽ đã giúp lính Mỹ "xuống tay" dễ dàng hơn.
Sau khi thực hiện xong cuộc "tìm và diệt" ở Mỹ Lai, Đại úy Medina được lệnh quay lại kiểm đếm chính xác số người chết nhưng ông ta đã không làm.
"Khi ấy đã quá muộn nên họ để thi thể nằm ở đó. Lính Mỹ rút đi mà không có sự chôn cất nào," ông Haeberle thuật lại.
Lúc trở về đơn vị, Ronald Haeberle và Jay Robert đã thống nhất với nhau rằng sẽ kể lại toàn bộ sự việc ngày hôm đó, không chút giấu diếm nếu có bất kì cuộc điều tra xảy ra.
"Nhưng chúng tôi không muốn là người đầu tiên phơi bày câu chuyện. Nếu làm vậy, chúng tôi coi như xong đời ở Việt Nam," Haeberle nói với BBC.
