Nguồn hình ảnh,Getty Images/BBC
một giờ trước
Một bài phân tích đăng tải trên trang web của Viện nghiên cứu Lowy (Úc) chuyên về chính trị vào hôm 25/3 chỉ ra số phận trớ trêu của Việt Nam trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Bài viết được xuất bản trong bối cảnh người đứng đầu Nhà Trắng đã nhiều lần tuyên bố rằng vào ngày 2/4 tới đây, ông sẽ áp các mức thuế "có qua có lại" lên hàng loạt quốc gia nhằm đảm bảo "thương mại công bằng".
Các tác giả đặt câu hỏi Việt Nam xuất khẩu hàng hóa được làm ra tại đây ''hay là một cửa sau cho hàng xuất khẩu Trung Quốc?''.
Đây không phải lần đầu tiên nghi vấn này được đặt ra. Trước đó, đã có nghi ngờ khi nhiều người quan sát thấy rằng kể từ lúc thương chiến Mỹ-Trung nổ ra vào năm 2018, xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ đã tăng trưởng đáng kể và xuất khẩu từ Trung Quốc sang Việt Nam cũng tăng mạnh đáng kể trong cùng khoảng thời gian.
Sự tương quan này khiến nhiều người đặt câu hỏi "Made in Vietnam" (sản xuất tại Việt Nam) có phải thực chất chính là "Made in China" (sản xuất tại Trung Quốc).
Năm 2021, khoảng 16% hàng xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ, tương đương 15,5 tỷ USD, bị dán mác là hàng Trung Quốc chuyển hướng.
Vào năm 2024, Bộ Thương mại Mỹ đã áp thuế nặng nề đối với tấm pin mặt trời của Việt Nam vì hàm lượng Trung Quốc quá mức, tức nhiều thành phần của sản phẩm có gốc Trung Quốc.
Trong bài viết của Viện Lowy, hai nhà nghiên cứu Roland Rajah và Ahmed Albayrak cho rằng Việt Nam không nên bị xem là "cửa sau" của Trung Quốc mà nên được coi là một lựa chọn hữu ích để Mỹ đa dạng hóa chuỗi cung ứng, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.
Ông Rajah và Albayrak dẫn số liệu do Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) tổng hợp để cho thấy có tới 30% hàng nhập khẩu của Việt Nam từ Trung Quốc do chính người Việt Nam tiêu thụ.
Họ cũng chỉ ra rằng một lượng lớn hàng hóa mà Việt Nam nhập từ Trung Quốc không hoàn toàn được sản xuất ở Trung Quốc.
Tỷ lệ hàm lượng Trung Quốc đã tăng đáng kể, chiếm 28% hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ vào năm 2022, tăng từ 9% vào năm 2018.
Tuy vậy, theo các ông Rajah và Albayrak, hơn 70% hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ đến từ các nguồn không phải Trung Quốc – bao gồm giá trị được sản xuất tại chính Việt Nam và các quốc gia khác trong chuỗi cung ứng ngoài Trung Quốc.
Bên cạnh đó, theo các nhà nghiên cứu, xuất khẩu của Việt Nam không chỉ tăng mạnh sang Mỹ, mà còn tăng mạnh hơn sang các nước khác trên thế giới. Tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam năm 2024 vượt mốc 405 tỷ USD, theo Tổng cục Thống kê.
Các nhà nghiên cứu của Lowy nhận định rằng điều đó cho thấy hàng nhập khẩu từ Trung Quốc sang Việt Nam còn được dùng để sản xuất hàng xuất khẩu sang các thị trường này, chứ không chỉ riêng Mỹ - dù đây là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong năm 2024 với tổng giá trị hàng hóa lên tới 136,6 tỷ USD, theo dữ liệu của Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ.
Họ dẫn chứng thêm rằng đầu tư sản xuất từ Trung Quốc vào Việt Nam giảm mạnh trong năm 2024, từ 12 tỷ USD năm 2023 xuống 3,6 tỷ USD năm 2024, trong khi đầu tư từ các đối tác khác, đặc biệt là Hàn Quốc hay Nhật Bản, lại tăng lên, khoảng 7 tỷ USD mỗi nước trong những năm gần đây.
Do đó, họ dự báo hàng xuất khẩu của Việt Nam trong tương lai phản ánh sự tham gia lớn từ các người chơi Trung Quốc, nhưng thậm chí còn có sự hiện diện lớn hơn từ các quốc gia khác, đặc biệt là các nước tiên tiến ở châu Á.
Hai nhà nghiên cứu của Lowy đồng tình rằng hiện nay Trung Quốc đóng vai trò lớn trong sự tăng trưởng hàng xuất khẩu Việt Nam sang Mỹ.
Tuy nhiên, họ cũng đánh giá cao khả năng giảm phụ thuộc Trung Quốc của Việt Nam, và cho rằng các nhà hoạch định chính sách Mỹ nên lưu tâm điều này.
"Câu hỏi là liệu chính quyền Trump có thấy giá trị trong điều này hay không, hay họ chỉ quan tâm đến việc đưa sản xuất trở lại Mỹ?" bài viết của Lowy đặt vấn đề.
Rủi ro tăng thuế quan
Nguồn hình ảnh,Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Việt Nam bị nghi làm bên trung gian cho Trung Quốc lách thuế Mỹ
Việt Nam từng được xem là bên hưởng lợi lớn nhất trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung. Nhưng giờ đây, khi thương chiến ngày leo thang, quốc gia này lại có khả năng trở thành nạn nhân lớn nhất phải chịu các đòn thuế quan của chính quyền Trump 2.0.
Có nhiều nguyên nhân cho nguy cơ này. Trước hết, thặng dư thương mại Việt-Mỹ đã tăng đáng kể trong những năm trở lại đây, lên mức kỷ lục 123,5 tỷ USD vào năm 2024, theo số liệu từ Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ.
Việt Nam là quốc gia có thặng dự thương mại với Mỹ lớn thứ ba toàn cầu, chỉ sau Trung Quốc và Mexico.
Con số khổng lồ trên là lý do mà ông Ted Osius, Đại sứ Mỹ tại Việt Nam giai đoạn 2014-2017, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của Hội đồng Kinh doanh Mỹ-ASEAN (USABC) phải thừa nhận vào hôm 18/3: ''Chúng tôi cho rằng nguy cơ Việt Nam bị áp thêm thuế là có thật."
Một nguyên nhân lớn khác mà các nhà quan sát chỉ ra là hiện có nghi ngờ Việt Nam được dùng như một bên trung gian thứ ba để Trung Quốc tuồn hàng vào Mỹ.
Điều này bao gồm cả việc trốn thuế đơn thuần bằng cách chuyển hướng hàng hóa Trung Quốc qua các cảng của Việt Nam, và quan trọng hơn là việc sử dụng nhiều bộ phận và linh kiện Trung Quốc trong hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ.
Với quan ngại đó, ông Ted Osius cũng đề nghị phía Việt Nam tăng cường kiểm soát việc chuyển tải hàng hóa, tức không để nước khác dùng quốc gia Đông Nam Á này là nơi trung chuyển để lách thuế Mỹ.
Bà Alicia Garcia-Herrero, kinh tế trưởng khu vực châu Á - Thái Bình Dương của công ty Natixis ở Hong Kong, nhận định với BBC vào đầu tháng 3/2025 rằng Việt Nam là "cửa sau" cho hàng hóa Trung Quốc.
"Việt Nam là chìa khóa ở đây. Nếu thuế quan được áp dụng đối với Việt Nam, tôi nghĩ điều đó sẽ rất khó khăn [cho Trung Quốc]."
"Ông ấy [Trump] cũng có thể nhắm đến Việt Nam và Mexico nếu nghĩ rằng các nước này đang được sử dụng như bên thứ ba để các công ty Trung Quốc lách thuế," Nhà phân tích Robert Law, Giám đốc Tư vấn và Thông tin chi tiết của Asialink Business thuộc Đại học Melbourne (Úc) nói với BBC News Tiếng Việt vào cuối tháng 10/2024, ngay trước thềm cuộc bầu cử Mỹ.
Để phòng ngừa đòn thuế quan từ phía Mỹ, chính quyền Việt Nam tới nay đã thực hiện một số biện pháp giảm thiểu rủi ro, chẳng hạn như ký kết nhiều thỏa thuận thương mại với tổng giá trị khoảng 4,15 tỷ USD trong chuyến công du Mỹ hồi giữa tháng Ba của Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên; giảm thuế nhập khẩu ưu đãi (MFN) cho hàng hóa Mỹ; tạo điều kiện đầu tư vào các ngành trọng điểm như năng lượng; thông qua khung pháp lý cho Starlink của SpaceX;...
Đặc biệt, Việt Nam đã áp thuế chống bán phá giá thép Trung Quốc để tránh nghi ngờ trung chuyển hàng hóa với mức 19,38 - 27,83%, có hiệu lực từ ngày 8/3.
