Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Tối qua giờ Việt Nam, Tổng Bí thư Tô Lâm điện thoại bằng Iphone 16 Promax và trao đổi với Tổng thống Donald Trump và bày tỏ sẵn sàng đưa thuế nhập khẩu hàng hóa từ Mỹ về 0%, đồng thời đề nghị Mỹ áp dụng mức thuế tương tự với hàng hóa Việt Nam, đây là một động thái mang tính chiến lược nhằm thúc đẩy quan hệ thương mại song phương. Để phân tích tác động của kịch bản này đến kinh tế Việt Nam, ta cần xem xét các khía cạnh tích cực, thách thức và bối cảnh thực tế.
Tác động tích cực đến kinh tế Việt Nam
Tăng cường xuất khẩu sang Mỹ: Nếu Mỹ đồng ý giảm thuế nhập khẩu hàng Việt Nam về 0%, các mặt hàng chủ lực như dệt may, da giày, điện tử, gỗ và thủy sản sẽ trở nên cạnh tranh hơn trên thị trường Mỹ. Hiện tại, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm khoảng 28-30% tổng kim ngạch xuất khẩu (khoảng 100-120 tỷ USD/năm trong những năm gần đây). Thuế suất 0% có thể giúp tăng trưởng xuất khẩu thêm 10-15%, đặc biệt với các ngành đang chịu thuế suất trung bình 4-8% như dệt may.
Thu hút đầu tư từ Mỹ: Giảm thuế nhập khẩu hàng Mỹ về 0% thể hiện thiện chí của Việt Nam, có thể khuyến khích các doanh nghiệp Mỹ đầu tư mạnh hơn vào Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao, năng lượng và sản xuất. Điều này phù hợp với xu hướng "Trung Quốc +1", khi các công ty Mỹ tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc.
Cân bằng cán cân thương mại: Việt Nam hiện có thặng dư thương mại lớn với Mỹ (khoảng 100 tỷ USD năm 2024). Việc giảm thuế nhập khẩu hàng Mỹ sẽ tăng nhập khẩu từ Mỹ, giúp giảm thặng dư thương mại, từ đó giảm nguy cơ bị Mỹ áp các biện pháp thuế đối ứng hoặc trừng phạt thương mại như mức 46% vừa được công bố ngày 3/4/2025.
Giảm chi phí sản xuất: Nhiều ngành công nghiệp Việt Nam phụ thuộc vào nguyên liệu và máy móc nhập khẩu từ Mỹ (ví dụ: gỗ, linh kiện điện tử). Thuế 0% sẽ giảm chi phí đầu vào, tăng sức cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Thách thức và rủi ro
Áp lực cạnh tranh nội địa: Giảm thuế nhập khẩu hàng Mỹ về 0% có thể khiến các ngành sản xuất trong nước như nông sản (gà, bò), hàng tiêu dùng và điện tử đối mặt với cạnh tranh khốc liệt hơn từ hàng hóa Mỹ chất lượng cao, giá rẻ. Ví dụ, ngành chăn nuôi gia cầm trong nước hiện chỉ đáp ứng 40-45% nhu cầu, phần còn lại phụ thuộc nhập khẩu; thuế 0% có thể gây khó khăn cho nông dân Việt Nam.
Mất nguồn thu ngân sách: Thuế nhập khẩu từ Mỹ, dù không phải nguồn thu lớn nhất, vẫn đóng góp vào ngân sách nhà nước. Giảm về 0% có thể làm giảm nguồn thu này, buộc chính phủ phải tìm cách bù đắp từ các nguồn khác như thuế nội địa hoặc tăng vay nợ.
Phụ thuộc vào phản ứng của Mỹ: Kịch bản thuế 0% chỉ thực sự có lợi nếu Mỹ đồng ý áp dụng mức thuế tương tự với hàng Việt Nam. Nếu Mỹ giữ nguyên thuế đối ứng 46% (có hiệu lực từ 9/4/2025), Việt Nam sẽ rơi vào thế bất lợi: hàng Mỹ tràn vào dễ dàng, nhưng hàng Việt Nam xuất sang Mỹ bị cản trở, làm gia tăng thâm hụt thương mại ngược lại.
Áp lực tỷ giá: Tăng nhập khẩu từ Mỹ có thể làm gia tăng nhu cầu USD, gây áp lực lên tỷ giá VND/USD. Nếu VND mất giá quá mức (hiện đã chạm mức thấp kỷ lục vào đầu 2025), lạm phát trong nước có thể tăng, ảnh hưởng đến chi phí sinh hoạt và sản xuất.
Lâu dài và ngắn hạn
Ngắn hạn (2025-2026): Nếu hai bên đạt thỏa thuận thuế 0%, kinh tế Việt Nam có thể tăng trưởng thêm 0,5-1% GDP nhờ xuất khẩu và đầu tư tăng. Tuy nhiên, các ngành nội địa yếu thế sẽ chịu áp lực ngay lập tức, đặc biệt nếu Mỹ trì hoãn giảm thuế đối ứng. Thị trường chứng khoán (VN-Index) có thể phục hồi sau cú sốc giảm điểm ngày 3/4/2025, khi nhà đầu tư lạc quan hơn về triển vọng thương mại.
Dài hạn (sau 2026): Việt Nam có thể củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt nếu tận dụng được dòng vốn FDI từ Mỹ. Tuy nhiên, để tránh phụ thuộc quá mức vào Mỹ, Việt Nam cần tiếp tục đa dạng hóa thị trường xuất khẩu (EU, Nhật Bản, ASEAN) và nâng cao năng lực cạnh tranh nội địa thông qua cải cách công nghệ và sản xuất.
Bối cảnh thực tế và khả năng thành công
Động thái của Tổng Bí thư Tô Lâm diễn ra ngay sau khi ông Trump công bố thuế đối ứng 46% với Việt Nam (3/4/2025), cho thấy sự phản ứng nhanh nhạy. Cuộc điện đàm ngày 4/4/2025 được ông Trump mô tả là "hiệu quả" trên Truth Social, hé lộ khả năng đàm phán thành công. Tuy nhiên, chính sách của ông Trump thường khó lường và phụ thuộc vào lợi ích Mỹ nhận được. Ông Trump từng nói sẽ giảm thuế nếu các nước đưa ra "điều gì đó phi thường" (ngày 4/4/2025), nên Việt Nam cần chuẩn bị các đề xuất cụ thể (ví dụ: mua thêm LNG, máy bay Boeing, F-16, đại pháo M-777 từ Mỹ) để thuyết phục.
Liệu khả thi?
Nếu kịch bản thuế 0% được cả hai bên thực hiện, kinh tế Việt Nam sẽ hưởng lợi lớn từ xuất khẩu và đầu tư, nhưng phải đối mặt với thách thức cạnh tranh nội địa và áp lực tỷ giá. Tăng trưởng GDP có thể đạt 7-8% trong 2025, nhưng cần các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong nước và đa dạng hóa thị trường để đảm bảo bền vững. Ngược lại, nếu Mỹ không nhượng bộ, Việt Nam cần sẵn sàng ứng phó với thuế 46%, có thể khiến GDP giảm 0,99-5,5% theo dự báo quốc tế. Thành công của chiến lược này phụ thuộc vào khả năng đàm phán và tầm nhìn dài hạn của Việt Nam trong bối cảnh thương mại toàn cầu đầy biến động. Tôi rất thận trọng khi trả lời có hoặc không, với Cộng Sản Việt Nam thì vẫn phải tin lời cố tổng thống Nguyễn Văn Thiệu hơn Cộng Sản Việt Nam, với họ chỉ khi họ đã làm thì mới tin.
Danny Nguyen, giám đốc cấp cao chương trình tư vấn kinh tế Á Châu của công ty tư vấn vĩ mô Mc.Calister
