Quang Dương, “độc quyền” UPA và những mặt trái của hợp đồng thể thao
Mấy ngày gần đây, cộng đồng pickleball không khỏi xôn xao trước việc Quang Dương, một trong những tay vợt trẻ sáng giá nhất, bị UPA phạt nặng vì tham gia một giải đấu tại Việt Nam mà không xin phép trước. Án phạt nghe qua không hề nhẹ: treo vợt một giải PPA, nghỉ bốn trận trong MLP Phoenix, và nộp phạt 50.000 đô la. Mọi chuyện bắt nguồn chỉ vì Quang Dương… đánh một giải giao hữu ở quê nhà.
Nghe có vẻ hơi nặng tay? Nhưng thật ra, nếu nhìn từ góc độ pháp lý và mô hình vận hành của thể thao chuyên nghiệp, câu chuyện không đơn giản chỉ là “đi đánh vui bị phạt oan.” Đây là cả một hệ thống, một hợp đồng, một triết lý vận hành được đóng gói trong cái gọi là Standard Player Agreement (SPA) mà mọi vận động viên đỉnh cao trong hệ thống UPA đều phải ký.
UPA là gì? Là một tổ chức ra đời năm 2024, sau khi hai tổ chức lớn nhất là PPA và MLP quyết định hợp nhất. Một kiểu “thống nhất giang hồ” để gom lại lịch thi đấu, kiểm soát truyền hình, đảm bảo nhà tài trợ và đưa môn thể thao này lên đẳng cấp chuyên nghiệp hơn. Khi đã thống nhất được hệ thống giải đấu, thứ họ cần tiếp theo là thống nhất luôn cả lực lượng ngôi sao. Và đó là lý do ra đời của SPA.
Hợp đồng SPA giống như một cam kết hôn nhân giữa vận động viên và giải đấu: muốn chơi chuyên nghiệp, có thu nhập ổn định, được hỗ trợ chi phí đi lại, truyền hình quốc gia, tài trợ cá nhân, khoa học thể thao, thì phải tuân thủ một số điều kiện. Trong đó điều kiện quan trọng nhất là: không được đánh giải nào ngoài hệ thống UPA nếu chưa được duyệt. Nghe thì có vẻ ngặt, nhưng cũng dễ hiểu. Nhà tài trợ, đài truyền hình không muốn đầu tư tiền triệu vào giải đấu chỉ để rồi phát hiện ngôi sao lớn nhất của họ đang ở… một sân pickleball tại Nha Trang.
Theo một số chuyên gia trong giới pickleball, những người từng thi đấu chuyên nghiệp và hiện đang phân tích thể thao, vụ Quang Dương lần này là án phạt nặng nhất từ trước đến nay, chỉ sau trường hợp một tay vợt bị phát hiện dùng vật liệu không hợp lệ trên mặt vợt. Quang Dương sẽ bỏ lỡ 25% mùa giải MLP cùng đội Mad Drops, giai đoạn quan trọng để tích điểm vào playoff. Chưa kể còn mất luôn giải PPA San Clemente, một giải đấu lớn với 1.500 điểm xếp hạng.
Vậy vì sao Quang Dương bị phạt? Một số người tin rằng Quang Dương đã từng bị cảnh báo trước đó – vì từ lâu anh vẫn thường xuyên tổ chức hoặc tham gia các sự kiện lớn ở Việt Nam. Instagram của Quang Dương thì ngập tràn hình ảnh anh đánh trước hàng ngàn khán giả quê nhà. Sự kiện vừa rồi có lẽ là giọt nước tràn ly.
Nhưng đây không chỉ là chuyện “lỡ tay”. Nhiều chuyên gia cho rằng Quang Dương, và cả đội ngũ đại diện của anh (mà cơ bản là bố ảnh), đã biết trước rằng sẽ bị phạt, nhưng vẫn cố tình thực hiện. Tại sao? Vì thương hiệu “Quang Dương” ở Việt Nam giờ có giá trị lớn hơn rất nhiều so với thị trường Mỹ. Anh ký hợp đồng béo bở với Sypik, và nhiều khả năng còn hợp tác với các thương hiệu khác. Một bài toán lợi ích ... và họ đã chọn.
Một giả thuyết đáng chú ý là: đây có thể là một chiến thuật đàm phán. Khi Quang Dương ký hợp đồng với PPA năm 2023, anh còn là cái tên mới, chưa nổi bật. Nhưng chỉ một năm sau, Quang đã là “hiện tượng quốc tế”. Giá trị đã tăng gấp nhiều lần, thì chuyện muốn đàm phán lại hợp đồng cũng không có gì sai. Câu thông điệp mà một số người cảm nhận từ hành động lần này là: “UPA cần tôi hơn tôi cần UPA.”
Về phía UPA, họ có lý. Họ đầu tư vào hợp đồng, vào truyền thông, vào hệ thống thi đấu. Họ cần kiểm soát lịch trình, giữ hình ảnh thương hiệu và đảm bảo rằng các ngôi sao không tự ý “đi khách”. Một hệ thống chuyên nghiệp không thể vận hành nếu mỗi người đi một đường.
Nhưng cũng như mọi mối quan hệ, nếu muốn bền vững thì phải có tiếng nói hai chiều. Nếu UPA thực sự muốn giữ Quang Dương, giữ các VĐV top đầu, họ cần minh bạch hơn trong chính sách “độc quyền”, cần có cơ chế xin phép đơn giản hơn, và có thể linh hoạt với các sự kiện giao lưu, thiện nguyện hoặc quảng bá quốc tế, đặc biệt ở những thị trường đang phát triển mạnh như Việt Nam.
Thể thao ngày nay không chỉ là sân đấu, mà còn là thương hiệu, là hợp đồng, là toan tính giữa quyền lợi và trách nhiệm. Quang Dương chọn một nước cờ táo bạo, chấp nhận bị phạt để giữ giá trị thị trường. UPA chọn một phản ứng cứng rắn để giữ uy tín và trật tự. Ai đúng? Ai sai? Có lẽ chẳng ai sai cả. Mỗi bên đang chơi đúng vai của mình trong một ván cờ lớn hơn nhiều.
Và với các VĐV trẻ, hay bất kỳ ai chuẩn bị ký hợp đồng độc quyền trong bất kỳ ngành nào, hãy nhớ rằng: đằng sau một điều khoản nghe có vẻ “bình thường” có thể là hàng núi tiền phạt.
Cho nên, lời khuyên chân thành cuối cùng của tôi: hãy thuê luật sư.
