Tương lai về quyền lực mềm của Mỹ

Photo: CSIS
Bản dịch sau đây là bài bình luận cuối cùng của Giáo sư Joseph S. Nye, Jr., một học giả lừng danh về quan hệ quốc tế. Ông vừa ra đi và để lại một di sản trước tác phong phú về các vấn đề toàn cầu, quan trọng nhất là những hiểu biết sâu sắc về khái niệm quyền lực mềm. Người dịch xin thành kính cám ơn ông đã đem lại một cơ hội học hỏi quý giá và động lực khích lệ đặc biệt trong việc dịch thuật. Nhân dịp đau buồn này, xin chia buồn cùng tang quyến và cầu chúc ông được an nghỉ đời đời. Dear Prof. Nye, Thank you for the inspiration and encouragement you have provided. Thinking of you and your family. R.I.P. Please accept my sincerest condolences to your family. DKT)

Quyền lực là khả năng khiến người khác làm những gì bạn muốn. Điều đó có thể được thực hiện bằng cách cưỡng ép (“gậy gộc”), thanh toán (“cà rốt”) và thu hút (“mật ong”). Hai phương pháp đầu tiên là dạng quyền lực cứng, trong khi lực thu hút là quyền lực mềm. Quyền lực mềm phát triển từ văn hóa của một quốc gia, các giá trị chính trị và chính sách đối ngoại của nó. Trong ngắn hạn, quyền lực cứng thường vượt trội hơn quyền lực mềm. Nhưng về lâu dài, quyền lực mềm thường chiếm ưu thế. Joseph Stalin đã từng hỏi một cách chế giễu, “Đức Giáo hoàng có bao nhiêu sư đoàn?”. Nhưng triều đại giáo hoàng vẫn tiếp tục cho đến ngày nay, trong khi Liên Xô của Stalin đã biến mất từ lâu.

Khi bạn gây thu hút, bạn có thể tiết kiệm cà rốt và gậy gộc. Nếu các đồng minh thấy bạn là người lành tính và đáng tin cậy, họ có nhiều khả năng cởi mở với sự thuyết phục và làm theo sự dẫn dắt của bạn. Nếu họ coi bạn là một kẻ bắt nạt không đáng tin cậy, họ có nhiều khả năng do dự và giảm tinh thần tương thuộc khi có thể. Châu Âu trong thời Chiến tranh Lạnh là một ví dụ điển hình. Một nhà sử học Na Uy mô tả châu Âu bị chia thành một đế chế Xô viết và một đế chế Mỹ. Nhưng có một sự khác biệt quan trọng: phía Mỹ là “một đế chế theo lời mời”. Điều đó trở nên rõ ràng khi Liên Xô phải triển khai quân đội đến Budapest vào năm 1956 và đến Prague vào năm 1968. Ngược lại, khối NATO không chỉ tồn tại mà còn gia tăng thành viên trong tinh thần tự nguyện.

Một sự hiểu biết đúng đắn về quyền lực phải bao gồm cả khía cạnh cứng và mềm của nó. Machiavelli nói rằng một ông hoàng bị sợ hãi còn hơn là được yêu thương. Nhưng tốt nhất là có được cả hai. Bởi vì quyền lực mềm hiếm khi là đủ, và vì tác động của nó mất nhiều thời gian hơn để thực hiện, giới lãnh đạo chính trị thường bị cám dỗ để sử dụng sức mạnh cứng của cưỡng ép hoặc chi trả bằng trả tiền. Tuy nhiên, khi được sử dụng một mình, quyền lực cứng có thể liên quan đến chi phí cao hơn so với khi nó được kết hợp với sức mạnh mềm do sự thu hút. Bức tường Berlin không khuất phục trước một đợt pháo binh; nó bị đốn hạ bởi búa và máy ủi được sử dụng bởi những người đã mất niềm tin vào chủ nghĩa ******** và bị thu hút bởi các giá trị phương Tây.

Sau Đệ nhị Thế chiến, cho đến nay, Hoa Kỳ là quốc gia hùng mạnh nhất và đã cố gắng tôn vinh các giá trị của mình trong cái được gọi là “trật tự quốc tế tự do”, một khuôn khổ bao gồm Liên Hiệp Quốc, các định chế kinh tế Bretton Woods và các cơ chế đa phương khác. Tất nhiên, Mỹ không phải lúc nào cũng sống đúng với các giá trị tự do của mình, và tình trạng lưỡng cực trong thời Chiến tranh Lạnh chỉ giới hạn trật tự này cho một nửa người dân trên thế giới. Nhưng hệ thống hậu chiến sẽ trông rất khác nếu các cường quốc phe Trục giành chiến thắng trong Đệ nhị Thế chiến và áp đặt các giá trị của họ.

Trong khi các Tổng thống Mỹ trước đây đã vi phạm các khía cạnh của trật tự tự do, Donald Trump là người đầu tiên bác bỏ ý tưởng rằng quyền lực mềm có bất kỳ giá trị nào trong chính sách đối ngoại. Một trong những hành động đầu tiên của ông khi trở lại nhiệm sở là rút khỏi thỏa thuận khí hậu Paris và Tổ chức Y tế Thế giới, bất chấp những mối đe dọa rõ ràng mà biến đổi khí hậu và đại dịch gây ra.

Các tác động của việc chính quyền Mỹ từ bỏ quyền lực mềm là quá dễ đoán. Ép buộc các đồng minh dân chủ như Đan Mạch hoặc Canada làm suy yếu niềm tin vào các liên minh của chúng ta. Đe dọa Panama làm thức dậy nỗi sợ hãi về chủ nghĩa đế quốc trên khắp châu Mỹ La tinh. Làm tê liệt Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) – do Tổng thống John F. Kennedy thành lập vào năm 1961 – làm suy yếu danh tiếng của chúng ta về lòng nhân từ. Làm im lặng Tiếng nói của Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (Voice of America) là một món quà cho các đối thủ độc tài. Đánh thuế quan lên các thân hữu khiến chúng ta có vẻ không đáng tin cậy. Cố gắng làm suy yếu tự do ngôn luận ở trong nước làm sút giảm uy tín của chúng ta. Danh sách này có thể còn kéo dài.

Trump đã xác định Trung Quốc là thách thức lớn của Mỹ, và chính Trung Quốc đã đầu tư vào quyền lực mềm kể từ năm 2007, khi Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào nói với Đảng ******** Trung Quốc (ĐCSTQ) rằng đất nước này cần phải làm cho hấp dẫn hơn đối với các nước khác. Nhưng Trung Quốc từ lâu đã phải đối mặt với hai trở ngại lớn về mặt này. Thứ nhất, Trung Quốc duy trì các tranh chấp về lãnh thổ với nhiều nước láng giềng. Thứ hai, ĐCSTQ nhấn mạnh vào việc duy trì sự kiểm soát chặt chẽ đối với xã hội dân sự. Chi phí của các chính sách như vậy đã được xác nhận bởi các cuộc thăm dò dư luận. Các công trình này hỏi người dân trên khắp thế giới quốc gia nào là thu hút. Nhưng người ta chỉ có thể tự hỏi những cuộc khảo sát này sẽ cho thấy điều gì trong những năm tới nếu Trump tiếp tục làm suy yếu quyền lực mềm của Mỹ.

Chắc chắn một điều là quyền lực mềm của Mỹ đã trải qua nhiều thăng trầm trong những năm qua. Hoa Kỳ không được ưa chuộng ở nhiều quốc gia trong các cuộc chiến tranh Việt Nam và Iraq. Nhưng quyền lực mềm bắt nguồn từ xã hội và văn hóa của một quốc gia cũng như từ các hành động của chính phủ. Ngay cả trong Chiến tranh Việt Nam, khi đám đông diễu hành qua các đường phố trên khắp thế giới để phản đối các chính sách của Mỹ, họ đã hát bài quốc ca dân quyền của Mỹ “We Shall Overcome”. Một xã hội cởi mở cho phép biểu tình có thể là một tài sản quyền lực mềm. Nhưng liệu quyền lực mềm về văn hóa của Mỹ có tồn tại sau sự suy thoái của quyền lực mềm của chính phủ trong bốn năm tới?

Nền dân chủ Mỹ có khả năng tồn tại trong bốn năm của Trump. Đất nước này có một nền văn hóa chính trị kiên cường và một hiến pháp liên bang mà nó khuyến khích việc kiểm soát và cân bằng. Có một cơ hội hợp lý là Đảng Dân chủ sẽ giành lại quyền kiểm soát Hạ viện trong cuộc bầu cử năm 2026. Hơn nữa, xã hội dân sự vẫn mạnh mẽ và các tòa án độc lập. Nhiều tổ chức đã khởi kiện để thách thức hành động của Trump, và thị trường đã báo hiệu sự không hài lòng với các chính sách kinh tế của Trump. Quyền lực mềm của Mỹ đã phục hồi sau những điểm thấp trong chiến tranh Việt Nam và Iraq, cũng như từ sự sụt giảm trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump. Nhưng một khi niềm tin bị mất, nó không dễ dàng được phục hồi. Sau cuộc xâm lược Ukraine, Nga đã mất hầu hết quyền lực mềm mà họ có, nhưng Trung Quốc đang cố gắng lấp đầy bất kỳ khoảng trống nào mà Trump tạo ra. Theo cách Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nói, phương Đông đang trỗi dậy trên phương Tây. Nếu Trump nghĩ rằng ông có thể cạnh tranh với Trung Quốc trong khi làm suy yếu lòng tin giữa các đồng minh Mỹ, khẳng định khát vọng đế quốc, phá hủy USAID, bịt miệng Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, thách thức luật pháp trong nước và rút khỏi các cơ quan của Liên Hiệp Quốc, ông có thể sẽ thất bại. Khôi phục lại những gì Trump đã phá hủy sẽ không phải là không thể, nhưng nó sẽ tốn kém