Để đánh giá học thuyết mới về bom lượn của Nga tại chiến trường Ukraine và so sánh hiệu quả với không quân chiến thuật hỗ trợ tầm gần truyền thống, chúng ta cần xem xét cả hai khía cạnh dựa trên cách chúng được triển khai, ưu điểm, nhược điểm, và bối cảnh thực tế tại Ukraine.
Học thuyết mới về bom lượn của Nga
Bom lượn, đặc biệt là các loại như FAB-500, FAB-1500 hay UMPB D-30 được cải tiến với bộ dẫn đường UMPK, đại diện cho một bước tiến trong chiến thuật không quân của Nga. Học thuyết này tập trung vào việc tận dụng số lượng lớn bom thông thường từ thời Liên Xô, gắn thêm cánh và hệ thống dẫn đường (thường sử dụng GLONASS), biến chúng thành vũ khí chính xác, giá rẻ, và có tầm bắn xa (50-90 km tùy phiên bản).
- Ưu điểm:
- Tầm bắn xa: Máy bay Nga (như Su-34, Su-35) có thể thả bom từ ngoài tầm phòng không tầm trung của Ukraine (ví dụ: IRIS-T với tầm 25 km), giảm nguy cơ bị bắn hạ.
- Sức công phá lớn: Với trọng lượng từ 500 kg đến 3 tấn (FAB-3000), bom lượn có khả năng phá hủy mục tiêu kiên cố như boong-ke, sở chỉ huy, hoặc cơ sở hạ tầng.
- Chi phí thấp: So với tên lửa hành trình (như Kalibr, giá khoảng 6,5 triệu USD), chi phí chuyển đổi một quả bom thành bom lượn chỉ khoảng 20.000-24.000 USD, cho phép Nga sử dụng số lượng lớn (hàng trăm quả mỗi ngày).
- Khó đánh chặn: Do không có động cơ đẩy, bom lượn tạo ít nhiệt, khiến tên lửa hồng ngoại (như Stinger) kém hiệu quả. Tín hiệu radar nhỏ và quỹ đạo phi đạn đạo cũng gây khó khăn cho hệ thống phòng không.
- Nhược điểm:
- Phụ thuộc dẫn đường vệ tinh: Nếu Ukraine triển khai tác chiến điện tử gây nhiễu GPS/GLONASS hiệu quả, độ chính xác của bom giảm mạnh, như đã thấy trong một số trường hợp bom trật mục tiêu hàng trăm mét.
- Hạn chế với mục tiêu di động: Bom lượn chủ yếu hiệu quả với mục tiêu tĩnh, ít linh hoạt khi đối phó với các đơn vị cơ động.
- Phụ thuộc máy bay mang bom: Nếu Ukraine tăng cường phòng không tầm xa (như Patriot) hoặc nhận được tiêm kích F-16, máy bay Nga có thể bị đe dọa trước khi thả bom.
- Hiệu quả tại Ukraine: Bom lượn đã đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Nga giành ưu thế ở các mặt trận như Avdiivka và Kharkiv, phá hủy phòng tuyến Ukraine và tạo điều kiện cho bộ binh tiến công. Tần suất sử dụng cao (hơn 3.000 quả/tháng vào đầu 2024) cho thấy đây là vũ khí chủ lực trong chiến thuật không quân Nga hiện tại.
Không quân chiến thuật hỗ trợ tầm gần truyền thống
Hỗ trợ tầm gần (Close Air Support - CAS) truyền thống thường sử dụng máy bay tấn công như Su-25 hoặc trực thăng (Ka-52) để yểm trợ trực tiếp cho bộ binh, thả bom không dẫn đường, rocket, hoặc dùng pháo tự động tấn công mục tiêu ở khoảng cách gần (trong tầm vài km từ tiền tuyến).
- Ưu điểm:
- Linh hoạt: Có thể tấn công mục tiêu di động (xe tăng, bộ binh) nhanh chóng, phù hợp với chiến trường biến động.
- Phản ứng tức thời: Máy bay hoặc trực thăng có thể phối hợp chặt chẽ với lực lượng mặt đất, điều chỉnh mục tiêu theo thời gian thực.
- Đa dạng vũ khí: Ngoài bom, CAS còn sử dụng rocket và súng máy, hiệu quả trong việc tiêu diệt các nhóm nhỏ hoặc mục tiêu mềm.
- Nhược điểm:
- Rủi ro cao: Máy bay phải bay thấp và gần tiền tuyến, dễ bị phòng không tầm ngắn (MANPADS như Stinger) hoặc pháo phòng không (như Gepard) bắn hạ. Tại Ukraine, Nga đã mất nhiều Su-25 và Ka-52 vì lý do này.
- Độ chính xác thấp: Bom không dẫn đường và rocket có độ chính xác kém hơn bom lượn, đặc biệt khi mục tiêu được ngụy trang hoặc kiên cố.
- Hạn chế tầm bắn: Không thể tấn công từ xa, khiến CAS kém hiệu quả khi đối phương có phòng không mạnh.
- Hiệu quả tại Ukraine: CAS truyền thống của Nga tỏ ra kém hiệu quả hơn trong giai đoạn đầu xung đột do Ukraine sở hữu mạng lưới phòng không dày đặc (S-300, MANPADS). Điều này buộc Nga chuyển sang chiến thuật bom lượn để giảm thiểu rủi ro.
So sánh hiệu quả
- Trong bối cảnh Ukraine:
- Bom lượn vượt trội về tầm xa và an toàn: Với khả năng tấn công từ khoảng cách 50-90 km, bom lượn giúp Nga tránh được phần lớn hệ thống phòng không Ukraine, điều mà CAS truyền thống không làm được. Điều này đặc biệt quan trọng khi Nga muốn bảo toàn máy bay trước các hệ thống như Patriot hay IRIS-T.
- CAS hiệu quả hơn với mục tiêu cơ động: Nếu Nga cần hỗ trợ tức thời cho bộ binh chống lại các đơn vị Ukraine di chuyển nhanh, CAS vẫn có lợi thế nhờ tính linh hoạt. Tuy nhiên, rủi ro bị bắn hạ khiến nó ít được sử dụng ở các khu vực phòng thủ dày đặc.
- Hiệu quả chiến thuật:
- Bom lượn phù hợp với chiến thuật "san phẳng" của Nga: phá hủy phòng tuyến, cơ sở hạ tầng, và gây áp lực tâm lý lớn lên quân Ukraine. Nó đóng vai trò như "pháo binh tầm xa" từ trên không.
- CAS truyền thống phù hợp hơn trong các cuộc giao tranh cấp tiểu đội hoặc trung đội, nơi cần phản ứng nhanh với các mối đe dọa cụ thể.
- Chi phí và quy mô:
- Bom lượn rẻ hơn nhiều và có thể sản xuất hàng loạt, trong khi CAS đòi hỏi máy bay chuyên dụng và phi công được huấn luyện kỹ lưỡng, vốn là nguồn lực dễ tổn thất.
Kết luận
Tại chiến trường Ukraine vào thời điểm hiện tại (tháng 4/2025), học thuyết bom lượn của Nga hiệu quả hơn không quân chiến thuật hỗ trợ tầm gần truyền thống. Lý do chính là bom lượn cho phép Nga duy trì áp lực hỏa lực mạnh mẽ từ khoảng cách an toàn, tận dụng kho bom cũ khổng lồ, và bù đắp cho sự suy giảm của các loại vũ khí chính xác khác như tên lửa hành trình. Trong khi đó, CAS truyền thống, dù linh hoạt, lại quá rủi ro trong môi trường phòng không dày đặc của Ukraine.
Tuy nhiên, hiệu quả của bom lượn có thể giảm nếu Ukraine cải thiện tác chiến điện tử (nhiễu GLONASS) hoặc triển khai thêm các hệ thống phòng không tầm xa (như Patriot) và tiêm kích F-16 để tiêu diệt máy bay Nga trước khi thả bom. Ngược lại, CAS vẫn có thể đóng vai trò bổ trợ trong các tình huống cụ thể, nhưng không thể thay thế vai trò chủ đạo của bom lượn trong chiến thuật hiện tại của Nga.
Đúng một phần, nhưng không hoàn toàn chính xác khi cho rằng việc thiếu CAS (hỗ trợ tầm gần truyền thống) là nguyên nhân duy nhất khiến quân Nga phải giao tranh kéo dài hàng tháng, thậm chí hơn một năm, để chiếm các thị trấn hoặc thành phố tại Ukraine. Thực tế, vấn đề phức tạp hơn và liên quan đến nhiều yếu tố chiến thuật, chiến lược, cũng như năng lực tổng thể của cả hai bên.
Vai trò của CAS và sự vắng mặt của nó
Hỗ trợ tầm gần truyền thống (CAS) từ máy bay như Su-25 hay trực thăng Ka-52 có thể giúp quân Nga nhanh chóng tiêu diệt các điểm kháng cự, đặc biệt là các đơn vị cơ động hoặc hỏa điểm của Ukraine, từ đó đẩy nhanh tiến độ tiến công. Tuy nhiên, Nga đã hạn chế sử dụng CAS ở nhiều khu vực do:
- Mối đe dọa từ phòng không Ukraine: Hệ thống MANPADS (như Stinger, Igla), pháo phòng không (Gepard), và các tổ hợp tầm trung (Buk, IRIS-T) khiến máy bay bay thấp và gần tiền tuyến dễ bị bắn hạ. Nga đã mất hàng chục máy bay Su-25 và trực thăng Ka-52 trong năm đầu xung đột, buộc họ phải giảm tần suất CAS.
- Chuyển sang bom lượn: Thay vì CAS, Nga phát triển chiến thuật sử dụng bom lượn (FAB-500, FAB-1500 với UMPK) thả từ khoảng cách an toàn (50-90 km). Điều này giảm rủi ro cho máy bay, nhưng bom lượn chủ yếu hiệu quả với mục tiêu tĩnh (phòng tuyến, boong-ke), không thay thế được khả năng phản ứng nhanh và linh hoạt của CAS với các mục tiêu di động hoặc thay đổi vị trí liên tục.
Vì vậy, không hẳn là Nga "không có CAS", mà họ đã điều chỉnh chiến thuật để tránh tổn thất, dẫn đến việc thiếu sự hỗ trợ trực tiếp, tức thời cho bộ binh trong nhiều tình huống.
Nguyên nhân chính khiến giao tranh kéo dài
Việc Nga mất hàng tháng, thậm chí hơn một năm để chiếm một số thị trấn hay thành phố (như Bakhmut, Avdiivka, hay Mariupol) không chỉ liên quan đến sự vắng mặt của CAS, mà còn do các yếu tố sau:
- Phòng thủ kiên cố của Ukraine:
- Ukraine đã xây dựng các tuyến phòng thủ sâu và kiên cố (như ở Donbas), với hệ thống hào, boong-ke, và mìn dày đặc. Bom lượn tuy mạnh, nhưng không phải lúc nào cũng phá hủy hoàn toàn các công sự này ngay lập tức, đặc biệt khi Ukraine liên tục tái củng cố.
- Quân Ukraine sử dụng chiến thuật phòng thủ linh hoạt, rút lui có tổ chức, và phản công cục bộ, làm chậm bước tiến của Nga.
- Hạn chế về bộ binh và phối hợp:
- Nga thường xuyên gặp khó khăn trong việc phối hợp giữa pháo binh, không quân và bộ binh. Thiếu CAS tức thời khiến bộ binh Nga phải dựa nhiều vào pháo binh và bom lượn để "san phẳng" mục tiêu, nhưng điều này không hiệu quả khi đối phương ẩn náu hoặc di chuyển.
- Số lượng và chất lượng bộ binh Nga cũng là vấn đề: nhiều đơn vị thiếu huấn luyện, phụ thuộc vào lính đánh thuê (như Wagner) hoặc lính mới tuyển mộ, dẫn đến khả năng tấn công hạn chế.
- Chiến thuật "nghiền nát" của Nga:
- Nga thường áp dụng chiến thuật tiêu hao, dùng pháo binh và bom lượn bắn phá liên tục để phá hủy mục tiêu trước khi bộ binh tiến vào. Điều này hiệu quả về lâu dài (như ở Bakhmut, mất gần 10 tháng), nhưng rất chậm so với các chiến dịch cơ động nhanh nhờ CAS.
- Ví dụ: Ở Avdiivka (chiếm đầu 2024), Nga sử dụng hàng ngàn quả bom lượn để phá hủy thành phố, nhưng vẫn mất 4 tháng vì Ukraine duy trì lực lượng và tái bố trí liên tục.
- Hậu cần và tổn thất:
- Nga phải duy trì nguồn cung bom lượn và máy bay hoạt động ở cường độ cao, trong khi Ukraine sử dụng drone FPV và pháo chính xác (như HIMARS) để gây tổn thất cho lực lượng Nga, làm chậm tiến độ.
CAS có thay đổi được tình thế không?
Nếu Nga có thể triển khai CAS hiệu quả mà không chịu tổn thất lớn, tốc độ chiếm đóng có thể nhanh hơn, đặc biệt ở các thị trấn nhỏ hoặc khu vực ít phòng không. CAS cho phép tấn công chính xác và tức thời vào các hỏa điểm hoặc đơn vị Ukraine, giúp bộ binh tiến công mà không cần chờ đợi bắn phá kéo dài. Tuy nhiên:
- Với mạng lưới phòng không hiện tại của Ukraine, CAS sẽ dẫn đến tổn thất máy bay không bền vững cho Nga.
- Ngay cả khi có CAS, các vấn đề nội tại của Nga (phối hợp kém, bộ binh yếu) vẫn có thể khiến tiến độ chậm.
Kết luận
Sự thiếu hụt CAS hiệu quả (do rủi ro phòng không) là một yếu tố góp phần khiến Nga phải giao tranh kéo dài, nhưng không phải nguyên nhân duy nhất. Chiến thuật bom lượn tuy bù đắp phần nào, nhưng không thể thay thế hoàn toàn vai trò của CAS trong việc hỗ trợ bộ binh nhanh chóng vượt qua phòng tuyến. Việc chiếm các mục tiêu chậm rãi còn phản ánh năng lực tổng thể của quân Nga, sự kháng cự mạnh mẽ của Ukraine, và chiến thuật tiêu hao mà Nga chọn, chứ không chỉ đơn thuần là do thiếu CAS. Nếu Nga có thể sử dụng CAS mà không bị đe dọa bởi phòng không, tiến độ có thể nhanh hơn, nhưng không chắc sẽ thay đổi hoàn toàn cục diện.
.png "Sex :vozvn (22):"){kind=icon}
