Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Các quốc gia dầu mỏ Ả Rập, như Ả Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Qatar, và Kuwait, đã đầu tư hàng trăm tỷ USD vào các đô thị hiện đại lồng kính như Dubai, Abu Dhabi, Riyadh, và Doha. Những siêu dự án như Burj Khalifa, Palm Jumeirah, Neom, hay Qiddiya được xây dựng để định vị khu vực này là trung tâm du lịch, tài chính, và công nghệ toàn cầu. Tuy nhiên, dầu mỏ là nền tảng kinh tế của các quốc gia này, đóng vai trò cốt lõi trong việc tài trợ các dự án và chính sách miễn thuế thu hút du khách và nhà đầu tư. Khi dầu mỏ cạn kiệt, liệu các đô thị này có đủ khả năng duy trì sự thịnh vượng, hay chỉ trở thành những đô thị hoang giữa sa mạc
Thiết kế của thành phố thẳng The Line sau khi hết dầu = hết tiền = không có lao công thì ai mà tới?
Saudi Arabia vừa hé lộ thiết kế cho dự án đô thị đầy tham vọng có tên "The Line". Đây là toà nhà chọc trời giữa sa mạc có chiều dài lên tới 170km và tổng sức chứa là 9 triệu người nhưng ai tới ngoài người Arab sau khi hết dầu?
1. Dầu mỏ hiện là nguồn thu nhập chính của hầu hết các quốc gia vùng Vịnh. Theo Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC), dầu mỏ chiếm khoảng 70% doanh thu xuất khẩu của Ả Rập Xê Út và 60% của Kuwait vào năm 2023. UAE, dù đã đa dạng hóa kinh tế, vẫn phụ thuộc vào dầu mỏ cho khoảng 30% GDP trực tiếp và gián tiếp. Các khoản thu từ dầu mỏ được sử dụng để:
- Tài trợ cơ sở hạ tầng: Các dự án như Neom (500 tỷ USD) hay Palm Jumeirah (12 tỷ USD) được tài trợ trực tiếp từ quỹ đầu tư quốc gia, vốn tích lũy từ doanh thu dầu mỏ.
- Chính sách miễn thuế: Miễn thuế thu nhập cá nhân và thuế bán hàng (trừ VAT 5% ở UAE và Ả Rập Xê Út) là yếu tố thu hút du khách giàu có và nhà đầu tư. Theo CBRE, chính sách miễn thuế giúp Dubai đạt doanh số bán lẻ 38 tỷ USD năm 2023, với hàng xa xỉ chiếm phần lớn.
- Duy trì phúc lợi xã hội: Các quốc gia vùng Vịnh cung cấp trợ cấp năng lượng, nhà ở, và việc làm cho công dân, dựa trên nguồn thu từ dầu mỏ. Khi dầu mỏ cạn kiệt, nguồn tài chính cho các chính sách này sẽ bị đe dọa, đặt ra câu hỏi về tính bền vững của các đô thị hiện đại.
Kịch bản khi dầu mỏ cạn kiệt
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), trữ lượng dầu mỏ của Ả Rập Xê Út đủ để khai thác trong khoảng 70 năm với tốc độ hiện tại, trong khi UAE và Qatar có thể kéo dài 40-50 năm. Tuy nhiên, nhu cầu dầu mỏ toàn cầu dự kiến đạt đỉnh vào năm 2030 do chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, khiến giá dầu giảm mạnh.
Vẻ đẹp lộng lẫy của Dubai nhìn từ trên cao
Khi đó, các quốc gia vùng Vịnh sẽ đối mặt với những thách thức sau
Mất nguồn thu để duy trì chính sách miễn thuế
Chính sách miễn thuế là lợi thế cạnh tranh lớn của các đô thị như Dubai và Doha, thu hút du khách mua sắm hàng xa xỉ và các công ty đa quốc gia. Tuy nhiên, nếu doanh thu dầu mỏ cạn kiệt:
-Áp lực tăng thuế: Các quốc gia có thể buộc phải áp dụng thuế thu nhập hoặc tăng VAT để bù đắp ngân sách. Ví dụ, Ả Rập Xê Út đã tăng VAT từ 5% lên 15% vào năm 2020 khi giá dầu giảm, theo Reuters. Điều này có thể làm giảm sức hút của các đô thị đối với du khách và nhà đầu tư.
- Mất lợi thế cạnh tranh: Nếu Dubai hay Doha không còn miễn thuế, du khách giàu có có thể chọn các điểm đến khác như Singapore, Hong Kong, hoặc Paris, nơi có di sản văn hóa và thương hiệu mua sắm lâu đời. Dầu mỏ hiện là nguồn thu nhập chính của hầu hết các quốc gia vùng Vịnh. Theo Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC), dầu mỏ chiếm khoảng 70% doanh thu xuất khẩu của Ả Rập Xê Út và 60% của Kuwait vào năm 2023. UAE, dù đã đa dạng hóa kinh tế, vẫn phụ thuộc vào dầu mỏ cho khoảng 30% GDP trực tiếp và gián tiếp. Các khoản thu từ dầu mỏ được sử dụng để:
- Tài trợ cơ sở hạ tầng: Các dự án như Neom (500 tỷ USD) hay Palm Jumeirah (12 tỷ USD) được tài trợ trực tiếp từ quỹ đầu tư quốc gia, vốn tích lũy từ doanh thu dầu mỏ.
- Chính sách miễn thuế: Miễn thuế thu nhập cá nhân và thuế bán hàng (trừ VAT 5% ở UAE và Ả Rập Xê Út) là yếu tố thu hút du khách giàu có và nhà đầu tư. Theo CBRE, chính sách miễn thuế giúp Dubai đạt doanh số bán lẻ 38 tỷ USD năm 2023, với hàng xa xỉ chiếm phần lớn.
- Duy trì phúc lợi xã hội: Các quốc gia vùng Vịnh cung cấp trợ cấp năng lượng, nhà ở, và việc làm cho công dân, dựa trên nguồn thu từ dầu mỏ.
Khi dầu mỏ cạn kiệt, nguồn tài chính cho các chính sách này sẽ bị đe dọa, đặt ra câu hỏi về tính bền vững của các đô thị hiện đại.
Không đủ tài chính duy trì cơ sở hạ tầng: Các đô thị lồng kính tiêu tốn chi phí vận hành khổng lồ do khí hậu sa mạc khắc nghiệt. Ví dụ:
- Năng lượng và nước: Dubai tiêu thụ 10 tỷ kWh điện mỗi năm cho hệ thống điều hòa không khí và khử mặn nước biển, theo DEWA. Khi dầu mỏ không còn tài trợ giá năng lượng thấp, chi phí này sẽ tăng vọt.
- Bảo trì siêu dự án: Các công trình như Burj Khalifa (chi phí bảo trì 12 triệu USD/năm) hay Palm Jumeirah (chi phí chống xói mòn bờ biển) đòi hỏi nguồn vốn liên tục. Nếu thiếu ngân sách, những công trình này có nguy cơ xuống cấp.
Nguy cơ đô thị hoang
Nếu các đô thị không thu hút được du khách, nhà đầu tư, hoặc cư dân, chúng có thể trở thành đô thị hoang. Các ví dụ quốc tế như Ordos (Trung Quốc) hay Masdar City (UAE) cho thấy rủi ro này:
- Ordos, Trung Quốc: Thành phố được xây dựng với chi phí 161 tỷ USD nhưng chỉ có 2% dân số dự kiến sinh sống, do thiếu việc làm và sức hút kinh tế.
1 người lao động 27 tuổi, tên Jahangir từ Bangladesh
- Masdar City, UAE: Dự án thành phố không carbon trị giá 22 tỷ USD đã không đạt mục tiêu ban đầu, với chỉ 2.000 cư dân thay vì 50.000 như kế hoạch, theo The Guardian.
Các đô thị vùng Vịnh có nguy cơ tương tự nếu không duy trì được dòng vốn và hoạt động kinh tế. Ví dụ, Neom của Ả Rập Xê Út đã thu hẹp quy mô từ 170 km xuống 2,4 km do khó khăn tài chính, theo Interesting Engineering.
3. Khả năng thay thế nguồn thu từ dầu mỏ
Các quốc gia vùng Vịnh nhận thức rõ rủi ro phụ thuộc vào dầu mỏ và đã triển khai chiến lược đa dạng hóa kinh tế, như Tầm nhìn 2030 của Ả Rập Xê Út và Tầm nhìn Kinh tế 2030 của UAE. Tuy nhiên, việc thay thế hoàn toàn doanh thu dầu mỏ là một thách thức lớn.
Du lịch và giải trí: chẳng ai ra sa mạc đi trượt tuyết tắm biển cả, ngắm tranh Monalisa đừng mơ tưởng
Du lịch là trọng tâm của chiến lược đa dạng hóa, nhưng có những hạn chế:
- Thành công hiện tại: Dubai đón 17 triệu du khách năm 2023, đóng góp 20% GDP, theo Euromonitor International. Ả Rập Xê Út đặt mục tiêu 150 triệu du khách mỗi năm vào năm 2030.
- Rủi ro: Du lịch phụ thuộc vào hình ảnh xa xỉ và chính sách miễn thuế, vốn được tài trợ bởi dầu mỏ. Nếu các đô thị mất lợi thế này, du khách có thể chuyển sang các điểm đến khác. Theo WTTC, chi tiêu du lịch ở Trung Đông có thể giảm nếu giá vé máy bay tăng do chi phí nhiên liệu cao.
Tài chính và công nghệ
Các đô thị như Dubai và Riyadh đang phát triển thành trung tâm tài chính và công nghệ:
- Thành công: Trung tâm Tài chính Quốc tế Dubai (DIFC) là nơi đặt trụ sở của hơn 200 ngân hàng. Ả Rập Xê Út đang xây dựng Quận Tài chính Vua Abdullah (KAFD).
- Hạn chế: Các trung tâm này cạnh tranh với London, New York, và Singapore, nơi có hệ thống pháp lý minh bạch và lực lượng lao động trình độ cao. Nếu không duy trì được đầu tư, các đô thị vùng Vịnh khó giữ chân doanh nghiệp.
Quỹ đầu tư quốc gia
Các quỹ đầu tư quốc gia như Quỹ Đầu tư Công (PIF) của Ả Rập Xê Út (925 tỷ USD) và Cơ quan Đầu tư Abu Dhabi (ADIA, 993 tỷ USD) là nguồn tài chính dự phòng. Tuy nhiên:
- Rủi ro đầu tư: Các quỹ này đầu tư vào cổ phiếu công nghệ, bất động sản, và startup, nhưng không phải lúc nào cũng sinh lời. Ví dụ, PIF thua lỗ 11 tỷ USD từ khoản đầu tư vào SoftBank Vision Fund năm 2018, theo Bloomberg.
- Không đủ lâu dài: Nếu các ngành kinh tế mới không phát triển, các quỹ này có thể cạn kiệt trong vài thập kỷ khi tài trợ các siêu dự án và phúc lợi xã hội.
Vì sao các đô thị có nguy cơ trở thành hoang vắng?
Thiếu sức hút văn hóa và lịch sử: Không giống Paris, Rome, hay New York, các đô thị vùng Vịnh thiếu di sản văn hóa lâu đời để thu hút du khách dài hạn. Dù có các bảo tàng như Louvre Abu Dhabi, sức hút của chúng khó sánh với các trung tâm văn hóa toàn cầu. Theo The Telegraph, nhiều du khách đến Dubai chỉ ở lại 3-4 ngày, chủ yếu để mua sắm và tham quan, thay vì lưu trú dài hạn như ở châu Âu.
Khí hậu khắc nghiệt: Sa mạc có nhiệt độ trung bình 40°C vào mùa hè và thiếu nước ngọt tự nhiên. Các đô thị phụ thuộc vào khử mặn nước biển và điều hòa không khí, tiêu tốn hàng tỷ USD mỗi năm. Nếu thiếu ngân sách, các dịch vụ này sẽ bị cắt giảm, khiến môi trường sống trở nên khó khăn.
Phụ thuộc vào lao động nhập cư
Giới nhà giàu ở Dubai với cuộc sống nhung lụa
Các đô thị vùng Vịnh dựa vào lao động nhập cư giá rẻ từ Nam Á và Đông Nam Á, chiếm 80% lực lượng lao động ở Dubai và Qatar. Khi dầu mỏ cạn kiệt, các quốc gia này có thể không đủ khả năng duy trì mức lương hấp dẫn hoặc phúc lợi, dẫn đến thiếu hụt lao động và suy giảm dịch vụ.
Cạnh tranh quốc tế
Các đô thị vùng Vịnh phải cạnh tranh với các trung tâm toàn cầu đã được thiết lập. Ví dụ, Singapore có hệ thống giáo dục và pháp lý hàng đầu, trong khi Hong Kong có mạng lưới thương mại châu Á mạnh mẽ. Nếu các đô thị vùng Vịnh không duy trì được chính sách miễn thuế hoặc đầu tư vào công nghệ, họ sẽ mất lợi thế.
Những người dân lao động nhập cư ở Dubai có cuộc sống rất bấp bênh
Người dân Ả Rập bản địa, vốn chiếm thiểu số trong dân số (chỉ 10-20% ở UAE và Qatar), thường tránh các công việc lao động chân tay do văn hóa coi trọng vị trí xã hội và sự phụ thuộc vào phúc lợi từ dầu mỏ. Theo nghiên cứu của Đại học Georgetown Qatar, 90% công dân vùng Vịnh làm việc trong khu vực công với mức lương cao và điều kiện làm việc tốt. Các công việc như vệ sinh, xây dựng, hay thông cống được coi là "thấp kém" và dành cho lao động nhập cư.
Tự đánh mất chính mình
Khi dầu mỏ cạn kiệt và không đủ tiền thuê lao động nhập cư, người Ả Rập sẽ đối mặt
- Thái độ văn hóa: Quan niệm "thượng đẳng" khiến nhiều người Ả Rập không muốn làm các công việc như dọn rác hay thông cống. Theo Al Jazeera, tỷ lệ thất nghiệp ở công dân Ả Rập Xê Út là 12% (năm 2023), nhưng họ thường từ chối công việc ngoài khu vực công.
- Hậu quả: Nếu không có lao động nhập cư và người dân địa phương không chịu làm, các đô thị sẽ rơi vào tình trạng bẩn thỉu, hạ tầng xuống cấp, và mất sức hút. Du khách và nhà đầu tư sẽ rời bỏ, đẩy nhanh quá trình suy thoái.
- Áp lực kinh tế: Khi doanh thu dầu mỏ cạn kiệt, các phúc lợi như trợ cấp nhà ở, năng lượng, và việc làm khu vực công sẽ bị cắt giảm. Theo Reuters, Ả Rập Xê Út đã giảm trợ cấp nhiên liệu năm 2018 khi giá dầu sụt giảm, gây bất mãn trong dân chúng.
- Thay đổi xã hội: Người dân Ả Rập có thể buộc phải làm các công việc như vệ sinh, sửa chữa, hoặc dịch vụ để kiếm sống. Tuy nhiên, sự chuyển đổi này sẽ gặp kháng cự lớn do kỳ vọng xã hội và thiếu kỹ năng lao động phổ thông.
Người dân Ả Rập, vốn tự coi là "thượng đẳng" và tránh các công việc lao động chân tay, sẽ phải đối mặt với lựa chọn khó khăn: làm các công việc như "múc ống cống", chấp nhận suy thoái kinh tế, hoặc di cư ra nước ngoài. Các nỗ lực đa dạng hóa kinh tế thông qua du lịch, tài chính, và năng lượng tái tạo chưa đủ để thay thế dầu mỏ trong ngắn hạn, trong khi văn hóa xã hội và khí hậu khắc nghiệt làm tăng nguy cơ các đô thị trở thành hoang vắng.
Để tránh số phận này, các quốc gia cần đẩy nhanh đầu tư vào giáo dục, công nghệ, và kết nối quốc tế, đồng thời quản lý hiệu quả các quỹ đầu tư quốc gia để mua đất vùng như GreenLand hay Canada lên đó sống hoặc qua Nam Mỹ mua đất Brazil. Nếu không đạt được sự cân bằng giữa chi tiêu và phát triển kinh tế bền vững, những đô thị lộng lẫy như Dubai, Riyadh, hay Doha có thể chỉ còn là những tàn tích xa xỉ giữa sa mạc khi sạch dầu
Nguồn tham khảo
1. OPEC, "Annual Statistical Bulletin 2023": https://www.opec.org/opec_web/en/publications/202.htm
2. IEA, "World Energy Outlook 2024": https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2024
3. Reuters, "Saudi Arabia Triples VAT to 15% to Support Economy": https://www.reuters.com/article/sau...vat-rate-in-wake-of-coronavirus-idUSL8N2CX0MO
4. CBRE, "Dubai Retail Market Report 2024": https://www.cbre.com/insights/reports/dubai-retail-market-report-2024
5. The Guardian, "Masdar City: The World’s Greenest City That Never Was": https://www.theguardian.com/environment/2021/sep/29/masdar-city-worlds-greenest-city-never-was
6. Interesting Engineering, "Saudi Arabia’s The Line Shrinks to 2.4 km": https://interestingengineering.com/innovation/saudi-arabia-the-line-shrinks
7. Euromonitor International, "Top 100 City Destinations Index 2024": https://www.euromonitor.com/article/top-100-city-destinations-index-2024
8. WTTC, "Travel & Tourism Economic Impact 2024": https://wttc.org/research/economic-impact
9. Bloomberg, "Saudi Wealth Fund Loses $11 Billion on SoftBank Investment": https://www.bloomberg.com/news/arti...fund-loses-11-billion-on-softbank-vision-fund
10. The Telegraph, "Why Dubai Is More Stopover Than Destination": https://www.telegraph.co.uk/travel/.../why-dubai-is-more-stopover-than-destination/
Thiết kế của thành phố thẳng The Line sau khi hết dầu = hết tiền = không có lao công thì ai mà tới?
Saudi Arabia vừa hé lộ thiết kế cho dự án đô thị đầy tham vọng có tên "The Line". Đây là toà nhà chọc trời giữa sa mạc có chiều dài lên tới 170km và tổng sức chứa là 9 triệu người nhưng ai tới ngoài người Arab sau khi hết dầu?
1. Dầu mỏ hiện là nguồn thu nhập chính của hầu hết các quốc gia vùng Vịnh. Theo Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC), dầu mỏ chiếm khoảng 70% doanh thu xuất khẩu của Ả Rập Xê Út và 60% của Kuwait vào năm 2023. UAE, dù đã đa dạng hóa kinh tế, vẫn phụ thuộc vào dầu mỏ cho khoảng 30% GDP trực tiếp và gián tiếp. Các khoản thu từ dầu mỏ được sử dụng để:
- Tài trợ cơ sở hạ tầng: Các dự án như Neom (500 tỷ USD) hay Palm Jumeirah (12 tỷ USD) được tài trợ trực tiếp từ quỹ đầu tư quốc gia, vốn tích lũy từ doanh thu dầu mỏ.
- Chính sách miễn thuế: Miễn thuế thu nhập cá nhân và thuế bán hàng (trừ VAT 5% ở UAE và Ả Rập Xê Út) là yếu tố thu hút du khách giàu có và nhà đầu tư. Theo CBRE, chính sách miễn thuế giúp Dubai đạt doanh số bán lẻ 38 tỷ USD năm 2023, với hàng xa xỉ chiếm phần lớn.
- Duy trì phúc lợi xã hội: Các quốc gia vùng Vịnh cung cấp trợ cấp năng lượng, nhà ở, và việc làm cho công dân, dựa trên nguồn thu từ dầu mỏ. Khi dầu mỏ cạn kiệt, nguồn tài chính cho các chính sách này sẽ bị đe dọa, đặt ra câu hỏi về tính bền vững của các đô thị hiện đại.
Kịch bản khi dầu mỏ cạn kiệt
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), trữ lượng dầu mỏ của Ả Rập Xê Út đủ để khai thác trong khoảng 70 năm với tốc độ hiện tại, trong khi UAE và Qatar có thể kéo dài 40-50 năm. Tuy nhiên, nhu cầu dầu mỏ toàn cầu dự kiến đạt đỉnh vào năm 2030 do chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, khiến giá dầu giảm mạnh.
Khi đó, các quốc gia vùng Vịnh sẽ đối mặt với những thách thức sau
Mất nguồn thu để duy trì chính sách miễn thuế
Chính sách miễn thuế là lợi thế cạnh tranh lớn của các đô thị như Dubai và Doha, thu hút du khách mua sắm hàng xa xỉ và các công ty đa quốc gia. Tuy nhiên, nếu doanh thu dầu mỏ cạn kiệt:
-Áp lực tăng thuế: Các quốc gia có thể buộc phải áp dụng thuế thu nhập hoặc tăng VAT để bù đắp ngân sách. Ví dụ, Ả Rập Xê Út đã tăng VAT từ 5% lên 15% vào năm 2020 khi giá dầu giảm, theo Reuters. Điều này có thể làm giảm sức hút của các đô thị đối với du khách và nhà đầu tư.
- Mất lợi thế cạnh tranh: Nếu Dubai hay Doha không còn miễn thuế, du khách giàu có có thể chọn các điểm đến khác như Singapore, Hong Kong, hoặc Paris, nơi có di sản văn hóa và thương hiệu mua sắm lâu đời. Dầu mỏ hiện là nguồn thu nhập chính của hầu hết các quốc gia vùng Vịnh. Theo Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC), dầu mỏ chiếm khoảng 70% doanh thu xuất khẩu của Ả Rập Xê Út và 60% của Kuwait vào năm 2023. UAE, dù đã đa dạng hóa kinh tế, vẫn phụ thuộc vào dầu mỏ cho khoảng 30% GDP trực tiếp và gián tiếp. Các khoản thu từ dầu mỏ được sử dụng để:
- Tài trợ cơ sở hạ tầng: Các dự án như Neom (500 tỷ USD) hay Palm Jumeirah (12 tỷ USD) được tài trợ trực tiếp từ quỹ đầu tư quốc gia, vốn tích lũy từ doanh thu dầu mỏ.
- Chính sách miễn thuế: Miễn thuế thu nhập cá nhân và thuế bán hàng (trừ VAT 5% ở UAE và Ả Rập Xê Út) là yếu tố thu hút du khách giàu có và nhà đầu tư. Theo CBRE, chính sách miễn thuế giúp Dubai đạt doanh số bán lẻ 38 tỷ USD năm 2023, với hàng xa xỉ chiếm phần lớn.
|
| Bến du thuyền Dubai Marina ở thành phố Dubai. |
Khi dầu mỏ cạn kiệt, nguồn tài chính cho các chính sách này sẽ bị đe dọa, đặt ra câu hỏi về tính bền vững của các đô thị hiện đại.
Không đủ tài chính duy trì cơ sở hạ tầng: Các đô thị lồng kính tiêu tốn chi phí vận hành khổng lồ do khí hậu sa mạc khắc nghiệt. Ví dụ:
- Năng lượng và nước: Dubai tiêu thụ 10 tỷ kWh điện mỗi năm cho hệ thống điều hòa không khí và khử mặn nước biển, theo DEWA. Khi dầu mỏ không còn tài trợ giá năng lượng thấp, chi phí này sẽ tăng vọt.
- Bảo trì siêu dự án: Các công trình như Burj Khalifa (chi phí bảo trì 12 triệu USD/năm) hay Palm Jumeirah (chi phí chống xói mòn bờ biển) đòi hỏi nguồn vốn liên tục. Nếu thiếu ngân sách, những công trình này có nguy cơ xuống cấp.
Nguy cơ đô thị hoang
Nếu các đô thị không thu hút được du khách, nhà đầu tư, hoặc cư dân, chúng có thể trở thành đô thị hoang. Các ví dụ quốc tế như Ordos (Trung Quốc) hay Masdar City (UAE) cho thấy rủi ro này:
- Ordos, Trung Quốc: Thành phố được xây dựng với chi phí 161 tỷ USD nhưng chỉ có 2% dân số dự kiến sinh sống, do thiếu việc làm và sức hút kinh tế.
1 người lao động 27 tuổi, tên Jahangir từ Bangladesh
- Masdar City, UAE: Dự án thành phố không carbon trị giá 22 tỷ USD đã không đạt mục tiêu ban đầu, với chỉ 2.000 cư dân thay vì 50.000 như kế hoạch, theo The Guardian.
Các đô thị vùng Vịnh có nguy cơ tương tự nếu không duy trì được dòng vốn và hoạt động kinh tế. Ví dụ, Neom của Ả Rập Xê Út đã thu hẹp quy mô từ 170 km xuống 2,4 km do khó khăn tài chính, theo Interesting Engineering.
3. Khả năng thay thế nguồn thu từ dầu mỏ
Các quốc gia vùng Vịnh nhận thức rõ rủi ro phụ thuộc vào dầu mỏ và đã triển khai chiến lược đa dạng hóa kinh tế, như Tầm nhìn 2030 của Ả Rập Xê Út và Tầm nhìn Kinh tế 2030 của UAE. Tuy nhiên, việc thay thế hoàn toàn doanh thu dầu mỏ là một thách thức lớn.
Du lịch và giải trí: chẳng ai ra sa mạc đi trượt tuyết tắm biển cả, ngắm tranh Monalisa đừng mơ tưởng
Du lịch là trọng tâm của chiến lược đa dạng hóa, nhưng có những hạn chế:
- Thành công hiện tại: Dubai đón 17 triệu du khách năm 2023, đóng góp 20% GDP, theo Euromonitor International. Ả Rập Xê Út đặt mục tiêu 150 triệu du khách mỗi năm vào năm 2030.
- Rủi ro: Du lịch phụ thuộc vào hình ảnh xa xỉ và chính sách miễn thuế, vốn được tài trợ bởi dầu mỏ. Nếu các đô thị mất lợi thế này, du khách có thể chuyển sang các điểm đến khác. Theo WTTC, chi tiêu du lịch ở Trung Đông có thể giảm nếu giá vé máy bay tăng do chi phí nhiên liệu cao.
Tài chính và công nghệ
Các đô thị như Dubai và Riyadh đang phát triển thành trung tâm tài chính và công nghệ:
- Thành công: Trung tâm Tài chính Quốc tế Dubai (DIFC) là nơi đặt trụ sở của hơn 200 ngân hàng. Ả Rập Xê Út đang xây dựng Quận Tài chính Vua Abdullah (KAFD).
- Hạn chế: Các trung tâm này cạnh tranh với London, New York, và Singapore, nơi có hệ thống pháp lý minh bạch và lực lượng lao động trình độ cao. Nếu không duy trì được đầu tư, các đô thị vùng Vịnh khó giữ chân doanh nghiệp.
Quỹ đầu tư quốc gia
Các quỹ đầu tư quốc gia như Quỹ Đầu tư Công (PIF) của Ả Rập Xê Út (925 tỷ USD) và Cơ quan Đầu tư Abu Dhabi (ADIA, 993 tỷ USD) là nguồn tài chính dự phòng. Tuy nhiên:
- Rủi ro đầu tư: Các quỹ này đầu tư vào cổ phiếu công nghệ, bất động sản, và startup, nhưng không phải lúc nào cũng sinh lời. Ví dụ, PIF thua lỗ 11 tỷ USD từ khoản đầu tư vào SoftBank Vision Fund năm 2018, theo Bloomberg.
- Không đủ lâu dài: Nếu các ngành kinh tế mới không phát triển, các quỹ này có thể cạn kiệt trong vài thập kỷ khi tài trợ các siêu dự án và phúc lợi xã hội.
Vì sao các đô thị có nguy cơ trở thành hoang vắng?
Thiếu sức hút văn hóa và lịch sử: Không giống Paris, Rome, hay New York, các đô thị vùng Vịnh thiếu di sản văn hóa lâu đời để thu hút du khách dài hạn. Dù có các bảo tàng như Louvre Abu Dhabi, sức hút của chúng khó sánh với các trung tâm văn hóa toàn cầu. Theo The Telegraph, nhiều du khách đến Dubai chỉ ở lại 3-4 ngày, chủ yếu để mua sắm và tham quan, thay vì lưu trú dài hạn như ở châu Âu.
Khí hậu khắc nghiệt: Sa mạc có nhiệt độ trung bình 40°C vào mùa hè và thiếu nước ngọt tự nhiên. Các đô thị phụ thuộc vào khử mặn nước biển và điều hòa không khí, tiêu tốn hàng tỷ USD mỗi năm. Nếu thiếu ngân sách, các dịch vụ này sẽ bị cắt giảm, khiến môi trường sống trở nên khó khăn.
Phụ thuộc vào lao động nhập cư
Các đô thị vùng Vịnh dựa vào lao động nhập cư giá rẻ từ Nam Á và Đông Nam Á, chiếm 80% lực lượng lao động ở Dubai và Qatar. Khi dầu mỏ cạn kiệt, các quốc gia này có thể không đủ khả năng duy trì mức lương hấp dẫn hoặc phúc lợi, dẫn đến thiếu hụt lao động và suy giảm dịch vụ.
Cạnh tranh quốc tế
Các đô thị vùng Vịnh phải cạnh tranh với các trung tâm toàn cầu đã được thiết lập. Ví dụ, Singapore có hệ thống giáo dục và pháp lý hàng đầu, trong khi Hong Kong có mạng lưới thương mại châu Á mạnh mẽ. Nếu các đô thị vùng Vịnh không duy trì được chính sách miễn thuế hoặc đầu tư vào công nghệ, họ sẽ mất lợi thế.
Người dân Ả Rập bản địa, vốn chiếm thiểu số trong dân số (chỉ 10-20% ở UAE và Qatar), thường tránh các công việc lao động chân tay do văn hóa coi trọng vị trí xã hội và sự phụ thuộc vào phúc lợi từ dầu mỏ. Theo nghiên cứu của Đại học Georgetown Qatar, 90% công dân vùng Vịnh làm việc trong khu vực công với mức lương cao và điều kiện làm việc tốt. Các công việc như vệ sinh, xây dựng, hay thông cống được coi là "thấp kém" và dành cho lao động nhập cư.
Tự đánh mất chính mình
Khi dầu mỏ cạn kiệt và không đủ tiền thuê lao động nhập cư, người Ả Rập sẽ đối mặt
- Thái độ văn hóa: Quan niệm "thượng đẳng" khiến nhiều người Ả Rập không muốn làm các công việc như dọn rác hay thông cống. Theo Al Jazeera, tỷ lệ thất nghiệp ở công dân Ả Rập Xê Út là 12% (năm 2023), nhưng họ thường từ chối công việc ngoài khu vực công.
- Hậu quả: Nếu không có lao động nhập cư và người dân địa phương không chịu làm, các đô thị sẽ rơi vào tình trạng bẩn thỉu, hạ tầng xuống cấp, và mất sức hút. Du khách và nhà đầu tư sẽ rời bỏ, đẩy nhanh quá trình suy thoái.
- Áp lực kinh tế: Khi doanh thu dầu mỏ cạn kiệt, các phúc lợi như trợ cấp nhà ở, năng lượng, và việc làm khu vực công sẽ bị cắt giảm. Theo Reuters, Ả Rập Xê Út đã giảm trợ cấp nhiên liệu năm 2018 khi giá dầu sụt giảm, gây bất mãn trong dân chúng.
- Thay đổi xã hội: Người dân Ả Rập có thể buộc phải làm các công việc như vệ sinh, sửa chữa, hoặc dịch vụ để kiếm sống. Tuy nhiên, sự chuyển đổi này sẽ gặp kháng cự lớn do kỳ vọng xã hội và thiếu kỹ năng lao động phổ thông.
Người dân Ả Rập, vốn tự coi là "thượng đẳng" và tránh các công việc lao động chân tay, sẽ phải đối mặt với lựa chọn khó khăn: làm các công việc như "múc ống cống", chấp nhận suy thoái kinh tế, hoặc di cư ra nước ngoài. Các nỗ lực đa dạng hóa kinh tế thông qua du lịch, tài chính, và năng lượng tái tạo chưa đủ để thay thế dầu mỏ trong ngắn hạn, trong khi văn hóa xã hội và khí hậu khắc nghiệt làm tăng nguy cơ các đô thị trở thành hoang vắng.
Để tránh số phận này, các quốc gia cần đẩy nhanh đầu tư vào giáo dục, công nghệ, và kết nối quốc tế, đồng thời quản lý hiệu quả các quỹ đầu tư quốc gia để mua đất vùng như GreenLand hay Canada lên đó sống hoặc qua Nam Mỹ mua đất Brazil. Nếu không đạt được sự cân bằng giữa chi tiêu và phát triển kinh tế bền vững, những đô thị lộng lẫy như Dubai, Riyadh, hay Doha có thể chỉ còn là những tàn tích xa xỉ giữa sa mạc khi sạch dầu
Nguồn tham khảo
1. OPEC, "Annual Statistical Bulletin 2023": https://www.opec.org/opec_web/en/publications/202.htm
2. IEA, "World Energy Outlook 2024": https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2024
3. Reuters, "Saudi Arabia Triples VAT to 15% to Support Economy": https://www.reuters.com/article/sau...vat-rate-in-wake-of-coronavirus-idUSL8N2CX0MO
4. CBRE, "Dubai Retail Market Report 2024": https://www.cbre.com/insights/reports/dubai-retail-market-report-2024
5. The Guardian, "Masdar City: The World’s Greenest City That Never Was": https://www.theguardian.com/environment/2021/sep/29/masdar-city-worlds-greenest-city-never-was
6. Interesting Engineering, "Saudi Arabia’s The Line Shrinks to 2.4 km": https://interestingengineering.com/innovation/saudi-arabia-the-line-shrinks
7. Euromonitor International, "Top 100 City Destinations Index 2024": https://www.euromonitor.com/article/top-100-city-destinations-index-2024
8. WTTC, "Travel & Tourism Economic Impact 2024": https://wttc.org/research/economic-impact
9. Bloomberg, "Saudi Wealth Fund Loses $11 Billion on SoftBank Investment": https://www.bloomberg.com/news/arti...fund-loses-11-billion-on-softbank-vision-fund
10. The Telegraph, "Why Dubai Is More Stopover Than Destination": https://www.telegraph.co.uk/travel/.../why-dubai-is-more-stopover-than-destination/
