Mcopns
Già làng
1. Sự thành lập của COVAX
COVAX được thành lập vào tháng 4/2020 như một phần của “Khuôn khổ Tăng tốc tiếp cận các công cụ ứng phó COVID-19” (ACT Accelerator), trong bối cảnh đại dịch bùng phát toàn cầu.
Mục tiêu ban đầu:
• Bảo đảm phân phối vaccine COVID-19 công bằng và kịp thời trên toàn thế giới, đặc biệt cho các nước thu nhập thấp và trung bình.
• Giảm thiểu nguy cơ một số quốc gia thu gom (hoarding) hoặc giành ưu tiên mua vaccine, dẫn đến tình trạng bất bình đẳng.
2. Vai trò của các bên liên quan
COVAX là sự hợp tác của nhiều tổ chức và đối tác toàn cầu. Trong đó có bốn “trụ cột” chính:
1. Gavi (Liên minh Vaccine)
• Đảm nhận vai trò huy động tài chính, đàm phán giá và hợp đồng mua vaccine.
• Quản lý nguồn quỹ để hỗ trợ các nước thu nhập thấp tiếp cận vaccine miễn phí hoặc giá rẻ.
2. WHO (Tổ chức Y tế Thế giới)
• Đưa ra hướng dẫn chính sách và tiêu chuẩn kỹ thuật, đảm bảo an toàn, chất lượng và hiệu quả của vaccine.
• Thiết lập khung phân bổ vaccine công bằng (Fair Allocation Framework).
3. CEPI (Liên minh Đổi mới Sáng tạo Sẵn sàng Ứng phó Dịch bệnh)
• Đầu tư và hỗ trợ nghiên cứu, phát triển vaccine (R&D) ngay từ giai đoạn đầu.
• Đẩy nhanh quá trình thử nghiệm lâm sàng và nâng cao năng lực sản xuất toàn cầu.
4. UNICEF (Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc) (cùng các tổ chức quốc tế khác):
• Hỗ trợ hậu cần, vận chuyển, phân phối vaccine đến các quốc gia; đặc biệt là những nơi hạ tầng y tế hạn chế.
• Phối hợp với chính phủ các nước để triển khai tiêm chủng.
Ngoài ra, nhiều chính phủ, tổ chức phi chính phủ, tổ chức tài chính và khu vực tư nhân cũng tham gia đóng góp kinh phí, hỗ trợ logistics hoặc cung cấp vaccine.
3. Cơ chế hoạt động
3.1. Đóng góp tài chính và mua bán vaccine
1. Quốc gia tự chi trả (Self-financing countries): Các nước thu nhập cao hoặc trung bình-cao sẽ mua vaccine qua COVAX với mức giá và số lượng nhất định.
2. Quốc gia được hỗ trợ (AMC – Advance Market Commitment countries): Các nước thu nhập thấp và trung bình-thấp được tài trợ hoặc nhận vaccine với giá ưu đãi.
• Số vaccine ban đầu được phân chia dựa trên quy mô dân số, đồng thời ưu tiên các đối tượng nguy cơ cao (nhân viên y tế, người cao tuổi,…).
• Khi nguồn cung tăng, các yếu tố dịch tễ học và nhu cầu khẩn cấp của từng quốc gia cũng được tính đến.
3.2. Viện trợ và hỗ trợ
• Gavi COVAX AMC (Advance Market Commitment) dùng để gây quỹ, hỗ trợ mua vaccine cho các nước nghèo.
• Các chính phủ và tổ chức khác (Mỹ, EU, Nhật Bản, v.v.) đóng góp tiền mặt hoặc chia sẻ vaccine (vaccine donation) cho COVAX, sau đó COVAX sẽ điều phối để gửi tới các nước có nhu cầu.
4. Tổng số liều đã nhận được và đã sử dụng
• Tính đến khoảng cuối năm 2022 – đầu năm 2023: COVAX đã phân phối trên 1,8 - 2 tỷ liều vaccine đến hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ. (Con số cụ thể có thể thay đổi tuỳ thời điểm báo cáo)
• Tỷ lệ sử dụng thực tế tại mỗi nước phụ thuộc vào:
• Khả năng tổ chức tiêm chủng (cơ sở hạ tầng, nhân lực y tế, chuỗi lạnh).
• Nhận thức và nhu cầu của người dân (tâm lý e ngại vaccine, chiến dịch truyền thông, v.v.).
• Tình trạng dịch tễ (có thể có giai đoạn nhu cầu giảm do số ca nhiễm giảm).
5. COVAX có bị đánh giá là thất bại không? Một số lý do
5.1. Lý do khiến COVAX bị chỉ trích hoặc đánh giá chưa thành công
1. Vấn đề nguồn cung và “vaccine nationalism”
• Trong giai đoạn cao điểm 2021, nhiều nước giàu đặt mua và tích trữ vaccine với số lượng lớn, vượt xa nhu cầu thực tế.
• Điều này khiến COVAX khó tiếp cận nguồn cung đủ sớm và đủ số lượng, dẫn đến chậm tiến độ.
2. Thiếu linh hoạt trong đàm phán giá và chuyển giao công nghệ
• Các nhà sản xuất ưu tiên bán vaccine cho khách hàng trả giá cao hơn, số lượng lớn hơn (thường là các nước phát triển).
• Việc chậm đàm phán hoặc không có đủ đòn bẩy tài chính khiến COVAX khó cạnh tranh.
3. Phân bổ chậm và không đồng đều
• Mặc dù có khung phân bổ công bằng, nhưng nhiều nước có hạ tầng yếu, thiếu năng lực tiếp nhận, bảo quản vaccine.
• Bản thân COVAX cũng phụ thuộc vào năng lực logistics, dẫn tới tình trạng một số lô vaccine đến chậm hoặc gần hạn sử dụng.
4. Sự “lép vế” trước thỏa thuận song phương
• Nhiều quốc gia đã ký thoả thuận song phương trực tiếp với các hãng dược (Pfizer, Moderna, AstraZeneca, v.v.) nhằm đảm bảo nguồn cung riêng, dẫn đến COVAX không thể tập trung toàn bộ “cầu” toàn cầu để đàm phán giá tốt như mong đợi.
5.2. Góc nhìn khác
• Thành tựu: Dù còn nhiều hạn chế, COVAX vẫn giúp hàng trăm quốc gia tiếp cận vaccine với chi phí thấp hoặc được viện trợ, nhất là trong giai đoạn đầu khan hiếm vaccine.
• Vai trò lâu dài: COVAX và các cơ chế tương tự thiết lập nền tảng hợp tác quốc tế cho các đại dịch tương lai, tạo thói quen chia sẻ rủi ro và tài chính.
Kết luận
• COVAX ra đời với mục tiêu rất tích cực: bảo đảm công bằng trong tiếp cận vaccine COVID-19.
• Vai trò của các bên: Gavi, WHO, CEPI, UNICEF cùng chính phủ các nước và tổ chức quốc tế, tư nhân trong việc tài trợ, phân phối và hỗ trợ kỹ thuật.
• Cơ chế hoạt động: Chia thành nhóm nước tự chi trả và nhóm nước được hỗ trợ, thực hiện mua sắm và phân bổ vaccine dựa trên quy mô dân số và mức độ ưu tiên.
• Kết quả: Đã phân phối được khoảng 1,8 - 2 tỷ liều tính đến đầu năm 2023, tuy còn nhiều vướng mắc về vận hành và khả năng tiếp nhận tại các nước đích.
• Tranh cãi về việc thất bại: Nhiều ý kiến cho rằng COVAX chưa đạt được mục tiêu công bằng như kỳ vọng, do vấp phải rào cản “vaccine nationalism,” hạn chế về nguồn cung, kinh phí, và năng lực phân phối. Tuy nhiên, đây vẫn là cơ chế đa phương quan trọng, đặt nền móng cho hợp tác quốc tế ứng phó dịch bệnh trong tương lai.
COVAX được thành lập vào tháng 4/2020 như một phần của “Khuôn khổ Tăng tốc tiếp cận các công cụ ứng phó COVID-19” (ACT Accelerator), trong bối cảnh đại dịch bùng phát toàn cầu.
Mục tiêu ban đầu:
• Bảo đảm phân phối vaccine COVID-19 công bằng và kịp thời trên toàn thế giới, đặc biệt cho các nước thu nhập thấp và trung bình.
• Giảm thiểu nguy cơ một số quốc gia thu gom (hoarding) hoặc giành ưu tiên mua vaccine, dẫn đến tình trạng bất bình đẳng.
2. Vai trò của các bên liên quan
COVAX là sự hợp tác của nhiều tổ chức và đối tác toàn cầu. Trong đó có bốn “trụ cột” chính:
1. Gavi (Liên minh Vaccine)
• Đảm nhận vai trò huy động tài chính, đàm phán giá và hợp đồng mua vaccine.
• Quản lý nguồn quỹ để hỗ trợ các nước thu nhập thấp tiếp cận vaccine miễn phí hoặc giá rẻ.
2. WHO (Tổ chức Y tế Thế giới)
• Đưa ra hướng dẫn chính sách và tiêu chuẩn kỹ thuật, đảm bảo an toàn, chất lượng và hiệu quả của vaccine.
• Thiết lập khung phân bổ vaccine công bằng (Fair Allocation Framework).
3. CEPI (Liên minh Đổi mới Sáng tạo Sẵn sàng Ứng phó Dịch bệnh)
• Đầu tư và hỗ trợ nghiên cứu, phát triển vaccine (R&D) ngay từ giai đoạn đầu.
• Đẩy nhanh quá trình thử nghiệm lâm sàng và nâng cao năng lực sản xuất toàn cầu.
4. UNICEF (Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc) (cùng các tổ chức quốc tế khác):
• Hỗ trợ hậu cần, vận chuyển, phân phối vaccine đến các quốc gia; đặc biệt là những nơi hạ tầng y tế hạn chế.
• Phối hợp với chính phủ các nước để triển khai tiêm chủng.
Ngoài ra, nhiều chính phủ, tổ chức phi chính phủ, tổ chức tài chính và khu vực tư nhân cũng tham gia đóng góp kinh phí, hỗ trợ logistics hoặc cung cấp vaccine.
3. Cơ chế hoạt động
3.1. Đóng góp tài chính và mua bán vaccine
1. Quốc gia tự chi trả (Self-financing countries): Các nước thu nhập cao hoặc trung bình-cao sẽ mua vaccine qua COVAX với mức giá và số lượng nhất định.
2. Quốc gia được hỗ trợ (AMC – Advance Market Commitment countries): Các nước thu nhập thấp và trung bình-thấp được tài trợ hoặc nhận vaccine với giá ưu đãi.
• Số vaccine ban đầu được phân chia dựa trên quy mô dân số, đồng thời ưu tiên các đối tượng nguy cơ cao (nhân viên y tế, người cao tuổi,…).
• Khi nguồn cung tăng, các yếu tố dịch tễ học và nhu cầu khẩn cấp của từng quốc gia cũng được tính đến.
3.2. Viện trợ và hỗ trợ
• Gavi COVAX AMC (Advance Market Commitment) dùng để gây quỹ, hỗ trợ mua vaccine cho các nước nghèo.
• Các chính phủ và tổ chức khác (Mỹ, EU, Nhật Bản, v.v.) đóng góp tiền mặt hoặc chia sẻ vaccine (vaccine donation) cho COVAX, sau đó COVAX sẽ điều phối để gửi tới các nước có nhu cầu.
4. Tổng số liều đã nhận được và đã sử dụng
• Tính đến khoảng cuối năm 2022 – đầu năm 2023: COVAX đã phân phối trên 1,8 - 2 tỷ liều vaccine đến hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ. (Con số cụ thể có thể thay đổi tuỳ thời điểm báo cáo)
• Tỷ lệ sử dụng thực tế tại mỗi nước phụ thuộc vào:
• Khả năng tổ chức tiêm chủng (cơ sở hạ tầng, nhân lực y tế, chuỗi lạnh).
• Nhận thức và nhu cầu của người dân (tâm lý e ngại vaccine, chiến dịch truyền thông, v.v.).
• Tình trạng dịch tễ (có thể có giai đoạn nhu cầu giảm do số ca nhiễm giảm).
5. COVAX có bị đánh giá là thất bại không? Một số lý do
5.1. Lý do khiến COVAX bị chỉ trích hoặc đánh giá chưa thành công
1. Vấn đề nguồn cung và “vaccine nationalism”
• Trong giai đoạn cao điểm 2021, nhiều nước giàu đặt mua và tích trữ vaccine với số lượng lớn, vượt xa nhu cầu thực tế.
• Điều này khiến COVAX khó tiếp cận nguồn cung đủ sớm và đủ số lượng, dẫn đến chậm tiến độ.
2. Thiếu linh hoạt trong đàm phán giá và chuyển giao công nghệ
• Các nhà sản xuất ưu tiên bán vaccine cho khách hàng trả giá cao hơn, số lượng lớn hơn (thường là các nước phát triển).
• Việc chậm đàm phán hoặc không có đủ đòn bẩy tài chính khiến COVAX khó cạnh tranh.
3. Phân bổ chậm và không đồng đều
• Mặc dù có khung phân bổ công bằng, nhưng nhiều nước có hạ tầng yếu, thiếu năng lực tiếp nhận, bảo quản vaccine.
• Bản thân COVAX cũng phụ thuộc vào năng lực logistics, dẫn tới tình trạng một số lô vaccine đến chậm hoặc gần hạn sử dụng.
4. Sự “lép vế” trước thỏa thuận song phương
• Nhiều quốc gia đã ký thoả thuận song phương trực tiếp với các hãng dược (Pfizer, Moderna, AstraZeneca, v.v.) nhằm đảm bảo nguồn cung riêng, dẫn đến COVAX không thể tập trung toàn bộ “cầu” toàn cầu để đàm phán giá tốt như mong đợi.
5.2. Góc nhìn khác
• Thành tựu: Dù còn nhiều hạn chế, COVAX vẫn giúp hàng trăm quốc gia tiếp cận vaccine với chi phí thấp hoặc được viện trợ, nhất là trong giai đoạn đầu khan hiếm vaccine.
• Vai trò lâu dài: COVAX và các cơ chế tương tự thiết lập nền tảng hợp tác quốc tế cho các đại dịch tương lai, tạo thói quen chia sẻ rủi ro và tài chính.
Kết luận
• COVAX ra đời với mục tiêu rất tích cực: bảo đảm công bằng trong tiếp cận vaccine COVID-19.
• Vai trò của các bên: Gavi, WHO, CEPI, UNICEF cùng chính phủ các nước và tổ chức quốc tế, tư nhân trong việc tài trợ, phân phối và hỗ trợ kỹ thuật.
• Cơ chế hoạt động: Chia thành nhóm nước tự chi trả và nhóm nước được hỗ trợ, thực hiện mua sắm và phân bổ vaccine dựa trên quy mô dân số và mức độ ưu tiên.
• Kết quả: Đã phân phối được khoảng 1,8 - 2 tỷ liều tính đến đầu năm 2023, tuy còn nhiều vướng mắc về vận hành và khả năng tiếp nhận tại các nước đích.
• Tranh cãi về việc thất bại: Nhiều ý kiến cho rằng COVAX chưa đạt được mục tiêu công bằng như kỳ vọng, do vấp phải rào cản “vaccine nationalism,” hạn chế về nguồn cung, kinh phí, và năng lực phân phối. Tuy nhiên, đây vẫn là cơ chế đa phương quan trọng, đặt nền móng cho hợp tác quốc tế ứng phó dịch bệnh trong tương lai.
