Cúm Mùa Và Cúm Gia Cầm: Hiểu Đúng Để Biết Cách Phòng Ngừa

Cúm là một bệnh nhiễm siêu vi trùng phổ biến nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ, đặc biệt là các biến chứng và sự xuất hiện của các chủng mới như cúm gia cầm. Hiểu rõ về cách lây lan, triệu chứng, các nhóm nguy cơ và biện pháp phòng ngừa, đặc biệt là chích ngừa cúm hàng năm, là chìa khóa để bảo vệ bản thân và cộng đồng
Mỗi khi giao mùa, “cúm” lại trở thành một chủ đề quen thuộc. Nhưng liệu chúng ta đã thực sự hiểu rõ về căn bệnh phổ biến này, cũng như những biến thể nguy hiểm như cúm gia cầm? Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện, từ những kiến thức cơ bản đến những thông tin chuyên sâu, giúp quý độc giả phân biệt, phòng ngừa và nhận biết các dấu hiệu cảnh báo quan trọng.

Cúm là gì?

Cúm là một bệnh do các chủng siêu vi trùng cúm (Influenza siêu vi trùng) gây ra, rất dễ lây từ người này sang người khác. Bệnh ảnh hưởng trực tiếp đường hô hấp, bao gồm mũi, cổ họng và phổi. Nhiều người thường nhầm lẫn giữa cúm và cảm lạnh thông thường, bởi cả hai đều do siêu vi trùng gây ra và có một số triệu chứng ban đầu tương tự.

Tuy nhiên, có một sự khác biệt cơ bản: triệu chứng cúm thường dữ dội hơn nhiều và khởi phát nhanh hơn, và trong các trường hợp bệnh trở nặng, có thể phải vào bệnh viện hoặc thậm chí là tử vong.

Hiện có bốn loại siêu vi trùng cúm: A, B, C và D. Trong đó, cúm A và cúm B là hai loại nguy hiểm nhất đối với con người, là nguyên nhân chính gây ra các đợt dịch cúm mùa hàng năm. Ở khu vực Bắc Bán Cầu, mùa cúm thường bắt đầu từ tháng 10 và kéo dài đến tháng 5, và cao điểm mùa cúm thường rơi vào khoảng từ tháng 12 đến tháng 2.

Cúm C có thể lây sang người nhưng chỉ gây bệnh nhẹ và không gây ra dịch. Cúm D thì chỉ ảnh hưởng đến gia súc, chưa từng ghi nhận ca bệnh ở người.

Cúm lây qua các hạt chứa siêu vi trùng được phát tán trong không khí khi bệnh nhân ho hoặc hắt hơi, hoặc thông qua nước miếng khi dùng chung muỗng, đũa, ly chén…hoặc có tiếp xúc gần gũi như hôn.

Mỗi năm, ước tính có khoảng 1 tỷ người bị cúm mùa, và con số tử vong do các vấn đề hô hấp liên quan đến cúm dao động từ 290,000 đến 650,000 người. Tại Hoa Kỳ, một mùa cúm thông thường có thể khiến khoảng 200,000 người phải vào bệnh viện và gây ra khoảng 36,000 ca tử vong, dù những con số này có thể thay đổi theo từng năm.

Chích ngừa cúm mùa hàng năm là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, được khuyến nghị cho hầu hết mọi người từ 6 tháng tuổi trở lên (trừ một số ít trường hợp đặc biệt). Ngoài ra còn có các biện pháp vệ sinh cá nhân đơn giản nhưng hiệu quả, bao gồm rửa tay thường xuyên; tránh tiếp xúc gần gũi với người đang có triệu chứng cúm; che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi; đeo khẩu trang ở nơi công cộng, đặc biệt trong mùa dịch cúm.

Các triệu chứng của bệnh cúm

Mặc dù cúm chủ yếu là bệnh về đường hô hấp, nhưng các triệu chứng lại ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể. Sốt là dấu hiệu thường gặp nhất, thường kéo dài từ ba đến bốn ngày. Ngoài ra, bệnh nhân có thể bị ớn lạnh, đau đầu dữ dội, đau họng, ho, cảm giác tức ngực khó thở, nghẹt mũi hoặc sổ mũi. Cúm cũng thường làm người ta đau nhức toàn thân và cảm giác mệt lả đến kiệt sức. Trong một số trường hợp, nhất là ở trẻ em, cúm có thể gây nôn mửa hoặc tiêu chảy.

Triệu chứng cúm biểu hiện khác nhau ở từng người. Có người chỉ bị nhẹ như cảm lạnh thông thường, nhưng cũng có người bị rất nặng. Trong vài trường hợp, cúm có thể biến chứng thành viêm phổi (pneumonia), tức là bị nhiễm trùng phổi nặng, cần được đưa vào bệnh viện để điều trị. Ngoài ra, cúm còn có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch, nên những người đã có sẵn các vấn đề sức khỏe như tiểu đường, hen suyễn, bệnh phổi lâu năm, bệnh tim mạch, các bệnh về máu hoặc về gan, thận... sẽ càng dễ gặp nguy hiểm khi nhiễm cúm.

Một số nhóm người có nguy cơ cao bị bệnh nặng và biến chứng nguy hiểm hơn, bao gồm phụ nữ mang thai, người từ 65 tuổi trở lên, trẻ em dưới 5 tuổi (đặc biệt là trẻ dưới 2 tuổi). Ngoài ra, những người có hệ thống miễn dịch suy yếu, do mắc bệnh hoặc đang điều trị bằng các phương pháp như hóa trị, cũng đối mặt với nguy cơ biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa đến tính mạng.

Cúm khác cảm lạnh ra sao?

Cảm lạnh và cúm đều là những bệnh phổ biến và dễ lây lan. Nhưng những điểm khác biệt lớn nhất nằm ở nguyên nhân gây bệnh, tốc độ khởi phát bệnh, mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và thời gian hồi phục.



Cảm lạnh do hơn 200 loại siêu vi trùng khác nhau gây ra, bao gồm rhinovi-rút, adenovi-rút và coronavi-rút (nhóm bao gồm cả chủng gây COVID-19). Triệu chứng thường xuất hiện từ 1 - 3 ngày sau khi bị nhiễm, và ban đầu khá nhẹ. Bệnh nhân thường thấy ngứa rát cổ họng, hắt hơi liên tục, kèm theo nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi. Các triệu chứng này thường trở nên rõ rệt hơn vào khoảng ngày thứ 4 đến ngày thứ 7. Đôi khi có thể kèm theo nhức đầu hoặc sốt, nhưng những dấu hiệu này hiếm gặp.

Trung bình, một đợt cảm lạnh kéo dài từ tám đến mười ngày và thường sẽ tự khỏi. Một số loại thuốc không kê toa có thể làm giảm bớt triệu chứng và giúp người bệnh thấy dễ chịu hơn.

Ngược lại, cúm thường đến bất ngờ và dữ dội hơn so với cảm lạnh. Ngay từ đầu, bệnh nhân sẽ bị sốt cao, ớn lạnh, đau đầu như búa bổ, thân thể rã rời và kiệt sức. Nếu không chú ý, cúm có thể gây biến chứng nghiêm trọng và làm cho những bệnh sẵn có như hen suyễn, tim mạch hoặc tiểu đường trở nặng.

Hiện chưa có thuốc phòng ngừa hoặc điều trị dành cho cảm lạnh. Trong khi đó, chúng ta có thể phòng ngừa cúm bằng cách chích ngừa hàng năm; và nếu phát hiện sớm (trong vòng 48 giờ sau khi có triệu chứng), có thể dùng oseltamivir, thường được biết đến với tên Tamiflu.

Cúm kéo dài bao lâu và có thể gây biến chứng gì?

Thời gian ủ bệnh của cúm khá ngắn, thường từ 1 đến 4 ngày sau khi tiếp xúc với siêu vi trùng. Các triệu chứng sau đó phát triển nhanh chóng và có thể kéo dài từ vài ngày đến gần hai tuần. Nếu đã được chích ngừa đầy đủ và dùng thuốc điều trị siêu vi trùng như Tamiflu trong vòng 48 giờ đầu, thời gian mắc bệnh có thể rút ngắn đáng kể.

Tuy nhiên, cảm giác mệt mỏi có thể còn dai dẳng hơn ngay cả khi các triệu chứng khác đã thuyên giảm.

Đối với hầu hết mọi người, bị cúm tuy khó chịu nhưng không đe dọa tính mạng. Tuy nhiên, nếu có biến chứng, thời gian hồi phục có thể kéo dài hơn. Một vài biến chứng ở mức độ trung bình, chẳng hạn như bị nhiễm trùng tai hoặc viêm xoang.

Một số biến chứng khác nghiêm trọng hơn, thí dụ như viêm phổi do siêu vi trùng hoặc vi khuẩn. Tình trạng này xảy ra khi các túi khí nhỏ trong phổi (phế nang, tiếng Anh là alveoli) bị viêm, chứa đầy dịch, gây khó thở và suy giảm chức năng hô hấp. Quá trình hồi phục có thể kéo dài từ một tháng trở lên.

Bên cạnh đó, cúm cũng có thể gây ra nhiễm trùng trong máu (sepsis). Lúc này, cơ thể không còn kiểm soát được phản ứng miễn dịch, tình trạng viêm không những không chống được siêu vi trùng mà còn tấn công chính các mô và cơ quan nội tạng, có thể gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Cúm A, cúm B, và hiểm họa từ cúm gia cầm (cúm gà)

Một trong những khác biệt đáng chú ý giữa cúm A (influenza A) và cúm B (influenza B) là: cúm A có thể lây từ động vật sang người, trong khi cúm B chỉ lây truyền giữa người với người.

Cúm gia cầm (avian influenza), hay cúm gà, là một dạng cúm A có nguồn gốc từ các loài chim và gia cầm. Cả siêu vi trùng cúm gây bệnh ở người và gia cầm đều được phân loại dựa trên hai loại protein trên bề mặt: hemagglutinin (H) và neuraminidase (N).

Hầu hết các chủng cúm A đều lưu hành trong quần thể chim, ngoại trừ hai chủng hiếm gặp là H17N10 và H18N11 chỉ phát hiện ở loài dơi. Một số chủng cúm A từ chim như H5, H6, H7, H9 và H10, thỉnh thoảng có thể lây sang người.

Cúm gia cầm lây lan giữa các loài chim qua nước bọt hoặc phân của con vật bị nhiễm bệnh. Không phải chủng vi-rút nào cũng nguy hiểm; một số chỉ khiến gia cầm bị bệnh nhẹ, nhưng cũng có chủng khiến cả đàn chết trong thời gian ngắn. Những dấu hiệu dễ thấy ở con vật nhiễm bệnh bao gồm ho, hắt hơi, sưng tấy ở nhiều vị trí trên cơ thể, hoặc trở nên lảo đảo, uể oải. Tuy nhiên, cũng có nhiều con vẫn bay nhảy bình thường nhưng lại âm thầm phát tán vi-rút lây cho cả bầy.

Khi lây sang người, cúm gia cầm có thể gây ra những triệu chứng giống như cúm mùa, từ nhẹ như cảm xoàng đến nặng, có thể đe dọa đến tính mạng. Một số người bệnh còn gặp triệu chứng đỏ mắt (conjunctivitis), rát mắt.

Đáng lưu ý, một số chủng cúm gia cầm đã được phát hiện là có thể lây sang gia súc, và thậm chí có thể lây sang người nếu uống sữa tươi chưa qua tiệt trùng từ những con bò bị nhiễm bệnh.

Từ trước đến nay, dù từng có những báo cáo cho thấy cúm gia cầm có thể lây từ người này sang người khác, nhưng rất hiếm, chỉ giới hạn trong vài ca lẻ tẻ, thường là một hoặc hai người. Nhưng gần đây, các khoa học gia đang lo ngại vi-rút có thể biến đổi, thích nghi tốt hơn để lây lan dễ dàng từ người sang người, làm tăng nguy cơ bùng phát đại dịch cúm gia cầm toàn cầu