Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Trong cuộc chiến Nga-Ukraine, học thuyết pháo binh “chuồn ngay sau khi bắn” (shoot-and-scoot) từng là niềm tự hào của quân đội Nga, giúp họ tránh phản pháo từ đối phương. Tuy nhiên, đến năm 2025, chiến thuật này đã trở nên lỗi thời trước sự tiến bộ vượt bậc của máy bay không người lái (FPV drone) Ukraine. Chỉ trong tháng 3 năm 2025, Ukraine phá hủy 1.644 khẩu pháo Nga, nhiều hệ thống tự hành trị giá hàng triệu USD bị loại khỏi vòng chiến đấu mà chưa kịp bắn phát nào. Từ căn cứ bị “soi” đến khoảnh khắc pháo thủ mở nắp xe, FPV drone Ukraine đã biến các khẩu pháo Nga thành đống sắt vụn – một kịch bản hoàn toàn khác so với chiến trường thập niên 1980.
Học thuyết “chuồn ngay sau khi bắn” dựa trên nguyên tắc khai hỏa nhanh rồi di chuyển tức khắc để tránh bị đối phương định vị và phản pháo. Vào thời kỳ Chiến tranh Lạnh, nó tỏ ra hiệu quả khi Nga đối đầu với các hệ thống pháo phản công chậm chạp. Nhưng năm 2025, mọi thứ đã thay đổi. Forbes ngày 1 tháng 4 phân tích rằng Ukraine sử dụng hệ thống định vị âm thanh Vidar, kết hợp với FPV drone tốc độ cao, để phát hiện và tiêu diệt pháo Nga ngay khi chúng vừa lộ diện. “Đến lúc kíp pháo Nga nhận ra họ bị nhắm mục tiêu, hệ thống của họ đã bốc khói,” bài báo viết, nhấn mạnh sự bất lực của Moscow trước chiến thuật mới.
Một ví dụ điển hình là pháo tự hành Msta-S trị giá 3,5 triệu USD. Theo United24 Media ngày 1 tháng 4, nhiều khẩu Msta-S bị phá hủy ngay khi pháo thủ mở nắp xe chuẩn bị tác chiến. Drone FPV, với tốc độ hơn 100 km/h và khả năng tấn công chính xác từ trên cao, không cho Nga cơ hội chạy thoát. Video trên X ngày 11 tháng 4 cho thấy một chiếc Msta-S bị drone Ukraine nhắm vào khoang đạn ngay khi vừa rời căn cứ, phát nổ trước khi bắn phát nào. Điều này khác xa với thập niên 1980, khi pháo binh Nga chỉ cần lo máy bay trinh sát hoặc pháo phản công từ xa, vốn mất hàng phút để định vị mục tiêu.
Nguyên nhân chính khiến học thuyết Nga thất bại là sự vượt trội của công nghệ Ukraine. Theo Ukraine Today ngày 9 tháng 4, hệ thống Vidar – sử dụng năm micro và AI – có thể xác định vị trí pháo Nga từ 24 km chỉ trong vài giây, nhanh hơn nhiều so với radar phản pháo thời Liên Xô. Drone FPV, với giá chỉ vài nghìn USD, được điều khiển từ xa qua góc nhìn thứ nhất, cho phép tấn công chính xác vào điểm yếu của pháo tự hành như khoang đạn hay động cơ. Newsweek ngày 31 tháng 3 ghi nhận Ukraine triển khai hơn 10.000 drone FPV mỗi tháng, tạo ra mạng lưới giám sát và tấn công gần như liên tục trên chiến trường.
Sự bất lực của Nga còn nằm ở việc họ không kịp thích nghi. ISW ngày 19 tháng 2 phân tích rằng Nga thiếu hệ thống gây nhiễu điện tử hiệu quả để đối phó drone FPV, trong khi kho dự trữ pháo thời Liên Xô đã cạn kiệt. Với 1.644 khẩu pháo mất trong tháng 3 – tương đương toàn bộ sản lượng một năm của Nga (150 khẩu/tháng, theo X ngày 11 tháng 4) – Moscow không thể bù đắp kịp. Trong khi đó, Ukraine tận dụng viện trợ phương Tây, dù hạn chế dưới thời Trump, để duy trì sản xuất và triển khai drone, theo The Washington Post ngày 6 tháng 4.
So với thập niên 1980, chiến trường hiện đại là cơn ác mộng cho pháo binh Nga. Khi đó, họ chỉ cần di chuyển sau vài phát bắn để tránh hỏa lực đối phương. Giờ đây, từ lúc rời căn cứ, pháo Nga đã bị “soi” bởi mạng lưới drone trinh sát. Kyiv Independent ngày 30 tháng 1 cho biết Ukraine đã xây dựng “lưới săn pháo” kết nối drone, radar và pháo phản công, khiến học thuyết “chuồn ngay” trở thành vô nghĩa. Một chỉ huy Ukraine được Forbes trích dẫn nói: “Nga không còn cơ hội bắn. Họ vừa mở nắp, chúng tôi đã ở đó.”
Tác động của tình trạng này rất rõ ràng. UAWire ngày 2 tháng 4 báo cáo Nga mất thêm 3.545 xe quân sự trong tháng 3, cho thấy sự sụp đổ không chỉ ở pháo binh mà cả hậu cần. Với giá dầu Urals tụt xuống 55 USD/thùng (X ngày 4 tháng 4) và Gazprom lỗ 12,89 tỷ USD năm 2024 (Reuters ngày 17 tháng 3), Nga khó lòng duy trì chiến tranh lâu dài. Trump, dù tuyên bố “chán ngán” cả Nga lẫn Ukraine trên Fox News ngày 31 tháng 3, không thể giúp Moscow khi chính ông còn lo nội bộ Mỹ, theo Politico ngày 1 tháng 4.
Tóm lại, học thuyết “chuồn ngay sau khi bắn” của Nga đã bị drone FPV Ukraine biến thành dĩ vãng. Với 1.644 khẩu pháo bốc khói trong tháng 3 năm 2025, Moscow đang mất dần hỏa lực – vũ khí từng là niềm tự hào của họ. Nếu Ukraine tiếp tục khai thác điểm yếu này, Nga có thể đối mặt với thất bại lớn vào cuối năm. Nhưng liệu Kremlin có tìm ra cách phản công, hay chỉ tiếp tục “cháy” dưới bầu trời drone của Ukraine? Câu trả lời đang dần rõ ràng.
