Nguồn hình ảnh,Getty Images/BBC
- Tác giả,Yi Ma
- Vai trò,BBC News
- 18 tháng 3 2025
Đấy là chưa kể đến chương trình giảm giá trị giá 41 tỷ đô la cho đủ loại hàng hóa, từ máy rửa bát, đồ trang trí nhà cửa đến xe điện và đồng hồ thông minh.
Bắc Kinh đang thực hiện một chiến dịch chi tiêu mạnh mẽ để khuyến khích người dân chịu khó "mở hầu bao" hơn.
Nói một cách đơn giản, họ đang chi tiêu không đủ mạnh.
Ngày 17/3 vừa qua mang đến một số tin tức tích cực. Dữ liệu chính thức cho thấy doanh số bán lẻ đã tăng 4% trong hai tháng đầu năm 2025, một dấu hiệu khả quan cho thấy chi tiêu của người dân đang có xu hướng tăng lên.
Tuy nhiên, ngoại trừ một vài nơi như Thượng Hải, giá nhà mới và nhà hiện có vẫn tiếp tục giảm so với năm trước.
Trong khi Mỹ và các cường quốc khác phải vật lộn với tình trạng lạm phát sau đại dịch Covid-19, Trung Quốc lại đang trải qua điều ngược lại: giảm phát - khi tỷ lệ lạm phát xuống dưới 0, nghĩa là giá cả hàng hóa và dịch vụ giảm xuống. Ở Trung Quốc, giá cả đã giảm liên tục trong 18 tháng của hai năm qua.
Việc giá cả giảm có vẻ là tin tốt cho người tiêu dùng. Nhưng sự sụt giảm kéo dài trong tiêu dùng - thước đo lượng hàng hóa mà các hộ gia đình mua - lại báo hiệu những vấn đề kinh tế sâu sắc hơn.
Khi người dân ngừng chi tiêu, các doanh nghiệp buộc phải giảm giá để thu hút người mua. Điều này càng xảy ra nhiều, lợi nhuận của họ càng giảm, việc tuyển dụng chậm lại, lương không tăng và đà tăng trưởng kinh tế bị chững lại.
Đó là một vòng xoáy mà Trung Quốc muốn tránh, đặc biệt khi nước này đang phải đối mặt với tình trạng tăng trưởng chậm chạp sau cuộc khủng hoảng kéo dài trên thị trường bất động sản, nợ chính phủ cao và tỷ lệ thất nghiệp gia tăng.
Nguyên nhân của tình trạng tiêu dùng thấp rất dễ hiểu: người tiêu dùng Trung Quốc hoặc không có đủ tiền, hoặc không cảm thấy đủ tự tin vào tương lai của họ nên không dám chi tiêu.
Sự lưỡng lự này của người dân diễn ra vào một thời điểm quan trọng. Với mục tiêu tăng trưởng kinh tế 5% trong năm nay, việc thúc đẩy tiêu dùng nội địa là ưu tiên hàng đầu của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Ông Tập hy vọng rằng sự gia tăng tiêu dùng trong nước sẽ bù đắp cho những thiệt hại mà thuế quan của Mỹ gây ra cho xuất khẩu của Trung Quốc.
Liệu kế hoạch của Bắc Kinh có thành công?
Trung Quốc đang thực sự coi trọng việc chi tiêu
Để đối phó với nền kinh tế đang gặp khó khăn và nhu cầu tiêu dùng nội địa yếu, Bắc Kinh đã kết thúc kỳ họp thường niên Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc vào tuần trước với việc tăng cường đầu tư vào các chương trình phúc lợi xã hội như một phần trong kế hoạch kinh tế lớn cho năm 2025.Tiếp đó, tuần này là những thông báo với những cam kết lớn hơn, chẳng hạn như các kế hoạch hỗ trợ việc làm, nhưng lại thiếu chi tiết cụ thể.
Một số người cho rằng đây là một động thái đáng hoan nghênh, nhưng cũng nhấn mạnh rằng các nhà lãnh đạo Trung Quốc cần phải hành động nhiều hơn nữa để tăng cường hỗ trợ.
Tuy nhiên, điều này cho thấy Bắc Kinh đã nhận thức được những thay đổi cần thiết để xây dựng một thị trường tiêu dùng Trung Quốc mạnh mẽ hơn - đó là tiền lương cao hơn, một mạng lưới an sinh xã hội vững chắc hơn và các chính sách khiến người dân cảm thấy đủ an tâm để chi tiêu thay vì tiết kiệm.
Nguồn hình ảnh,Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Một trung tâm thương mại vắng vẻ ở Trung Quốc
Một phần tư lực lượng lao động của Trung Quốc là công nhân nhập cư thu nhập thấp, những người không được hưởng đầy đủ các phúc lợi xã hội ở thành thị. Điều này khiến họ đặc biệt dễ bị tổn thương trong những giai đoạn kinh tế bất ổn, chẳng hạn như đại dịch Covid-19.
Mức lương tăng trong những năm 2010 đã che mờ đi một số vấn đề này, khi thu nhập bình quân tăng khoảng 10% mỗi năm. Nhưng khi tốc độ tăng trưởng tiền lương chậm lại trong những năm 2020, tiết kiệm một lần nữa trở thành "phao cứu sinh".
Tuy nhiên, chính phủ Trung Quốc dường như chậm trễ trong việc mở rộng các phúc lợi xã hội, thay vào đó tập trung vào việc thúc đẩy tiêu dùng thông qua các biện pháp ngắn hạn, chẳng hạn như các chương trình đổi cũ lấy mới cho đồ gia dụng và điện tử.
Nhưng điều đó đã không giải quyết được vấn đề gốc rễ, theo ông Gerard DiPippo, một nhà nghiên cứu cấp cao tại tổ chức Rand, đó là: "Thu nhập hộ gia đình thấp hơn và mức tiết kiệm cao hơn."
Tình trạng thị trường bất động sản gần như sụp đổ cũng khiến người tiêu dùng Trung Quốc trở nên e ngại rủi ro hơn, dẫn đến việc họ cắt giảm chi tiêu.
Ông DiPippo nói:
"Bất động sản không chỉ là hoạt động kinh tế thông thường mà còn ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý của người dân Trung Quốc. Bởi vì, nhà cửa chiếm phần lớn tài sản mà các gia đình tích lũy được. Do đó, tôi cho rằng người dân sẽ chưa dám mạnh tay chi tiêu cho đến khi thị trường bất động sản ổn định, không còn đà giảm giá và tài sản lớn nhất của họ bắt đầu có dấu hiệu phục hồi."
Một số nhà phân tích cảm thấy được khích lệ từ sự nghiêm túc của Bắc Kinh trong việc nhắm đến các thách thức dài hạn hơn như tỷ lệ sinh giảm, khi ngày càng nhiều cặp vợ chồng trẻ lựa chọn không gánh chịu chi phí nuôi con.
Một nghiên cứu năm 2024 của tổ chức nghiên cứu YuWa (Dục Oa Nhân Khẩu, Trung Quốc) ước tính rằng chi phí nuôi một đứa bé đến tuổi trưởng thành ở Trung Quốc cao gấp 6,8 lần GDP bình quân đầu người của cả nước. Tỷ lệ này thuộc hàng cao nhất trên thế giới, so với Mỹ (4,1), Nhật Bản (4,3) và Đức (3,6).
Những khó khăn về tiền bạc càng làm cho thói quen tiết kiệm vốn đã ăn sâu vào máu của người dân Trung Quốc trở nên mạnh mẽ hơn. Ngay cả khi kinh tế khó khăn, các gia đình ở đây vẫn dành dụm được tới 32% số tiền họ có trong năm 2024.
Điều này cũng không có gì lạ ở Trung Quốc, bởi vì từ trước đến nay, người dân nước này vốn không có thói quen chi tiêu nhiều. Để dễ so sánh, ở Mỹ và Anh, chi tiêu của người dân đóng góp tới hơn 80% vào sự tăng trưởng của nền kinh tế, còn ở Ấn Độ là khoảng 70%. Trong khi đó, ở Trung Quốc, con số này thường chỉ dao động từ 50% đến 55% trong mười năm qua.
Trước đây, điều này không gây ra vấn đề gì lớn, nhưng bây giờ thì khác.
Mua sắm hạ nhiệt, tiết kiệm lên ngôi
Đã có một thời, người mua sắm Trung Quốc hay đùa về sức hấp dẫn khó cưỡng của các ưu đãi thương mại điện tử, tự gọi mình là những "người chặt tay" (đóa thủ tộc) - chỉ có chặt tay đi mới ngăn được họ nhấn nút thanh toán.Khi thu nhập ngày càng tăng thúc đẩy sức mua, ngày 11/11 ở Trung Quốc, hay còn gọi là Lễ Độc thân, đã trở thành ngày mua sắm nhộn nhịp nhất thế giới. Doanh số bán hàng bùng nổ đã thu về hơn 410 tỷ nhân dân tệ (57 tỷ đô la Mỹ) chỉ trong 24 giờ vào năm 2019.
Nhưng đợt [Lễ Độc thân] vừa rồi "thật là một thất bại", một người bán cà phê hạt trực tuyến ở Bắc Kinh nói với BBC. "Thậm chí hại nhiều hơn lợi."
Người tiêu dùng Trung Quốc đã tiết kiệm hơn kể từ sau đại dịch và sự thận trọng này vẫn tiếp tục ngay cả sau khi các hạn chế được dỡ bỏ vào cuối năm 2022.
Đó là năm mà Alibaba và JD.com ngừng công bố số liệu bán hàng của họ, một sự thay đổi đáng kể đối với các công ty từng tự hào về doanh thu kỷ lục của mình.
Một nguồn tin quen thuộc với vấn đề nói với BBC rằng chính quyền Trung Quốc đã cảnh báo các nền tảng không nên công bố số liệu, lo ngại rằng kết quả không mấy khả quan có thể làm suy giảm thêm niềm tin của người tiêu dùng.
Sự "thắt lưng buộc bụng" trong chi tiêu thậm chí còn ảnh hưởng đến các thương hiệu cao cấp. Năm ngoái, LVMH, Burberry và Richemont đều báo cáo doanh số bán hàng giảm ở Trung Quốc, nơi từng là trụ cột của thị trường hàng xa xỉ toàn cầu.
Trên RedNote, một ứng dụng mạng xã hội của Trung Quốc, các bài đăng gắn thẻ "hạ cấp chi tiêu" (tiêu phí giáng cấp) đã thu hút hơn một tỷ lượt xem trong những tháng gần đây.
Người dùng đang chia sẻ các mẹo về cách thay thế những món đồ đắt tiền bằng các lựa chọn tiết kiệm hơn.
"Dầu gió giờ là cà phê mới," một người dùng bình luận, trong khi một người khác dí dỏm viết: "Giờ tôi thoa nước hoa giữa mũi và môi thôi - tiết kiệm để tự mình tận hưởng thôi."
Nguồn hình ảnh,Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Doanh số bán hàng ngày 11/11 đã không còn như trước do người tiêu dùng Trung Quốc giảm chi tiêu
Ngay cả trong thời kỳ đỉnh cao, sự bùng nổ tiêu dùng của Trung Quốc vẫn không thể sánh được với sức mạnh xuất khẩu của nước này.
Thương mại cũng là trọng tâm của các khoản đầu tư lớn từ nhà nước vào đường cao tốc, cảng biển và các đặc khu kinh tế.
Trung Quốc dựa vào lực lượng lao động giá rẻ và tỷ lệ tiết kiệm cao của các hộ gia đình, điều này thúc đẩy tăng trưởng nhưng lại khiến người tiêu dùng có ít tiền để chi tiêu.
Giờ đây, khi những bất ổn địa chính trị gia tăng, các quốc gia đang đa dạng hóa chuỗi cung ứng, giảm sự phụ thuộc vào hàng xuất khẩu của Trung Quốc. Chính quyền địa phương đang phải gánh nặng nợ nần sau nhiều năm vay mượn lớn để đầu tư, đặc biệt là vào cơ sở hạ tầng.
Chủ tịch Tập Cận Bình đã tuyên bố "sẽ biến nhu cầu trong nước thành động lực chính và trụ cột ổn định cho tăng trưởng". Bà Vương Thái Vân, một đại biểu quốc hội, bình luận:
"Với dân số 1,4 tỷ người, chỉ cần nhu cầu tăng 1% thôi cũng đã tạo ra một thị trường 14 triệu dân."
Nguồn hình ảnh,Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đưa việc thúc đẩy tiêu dùng trở thành ưu tiên cho năm 2025
Nhưng kế hoạch của Bắc Kinh lại có một điểm nghẽn.
Nhiều nhà phân tích cho rằng để tiêu dùng thực sự trở thành động lực tăng trưởng, Đảng ******** Trung Quốc sẽ phải khôi phục niềm tin của thế hệ trẻ vừa tốt nghiệp sau đại dịch Covid-19 - những người đang chật vật để mua nhà hoặc tìm việc làm.
Điều này cũng đòi hỏi một sự thay đổi văn hóa sâu sắc, từ thói quen tiết kiệm sang chi tiêu.
Michael Pettis, chuyên gia cao cấp tại Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie, nhận định:
"Mức tiêu dùng cực kỳ thấp của Trung Quốc không phải là ngẫu nhiên. Nó là nền tảng của mô hình tăng trưởng kinh tế của đất nước, mà xung quanh đó, các thể chế chính trị, tài chính, pháp lý và kinh doanh của Trung Quốc đã phát triển trong ba đến bốn thập kỷ qua. Thay đổi điều này sẽ không hề dễ dàng."
Khi các hộ gia đình chi tiêu nhiều hơn, lượng tiền tiết kiệm mà các ngân hàng do nhà nước kiểm soát ở Trung Quốc dựa vào để tài trợ cho các ngành công nghiệp chủ chốt sẽ ít đi - hiện tại bao gồm cả AI và công nghệ tiên tiến, những lĩnh vực có thể mang lại lợi thế cho Bắc Kinh so với Washington cả về kinh tế lẫn chiến lược.
Đó là lý do tại sao một số nhà phân tích hoài nghi về việc các nhà lãnh đạo Trung Quốc thực sự muốn tạo ra một nền kinh tế dựa trên tiêu dùng.
David Lubin, một nhà nghiên cứu tại Chatham House, nhận định:
"Một cách để nhìn nhận vấn đề này là mục tiêu chính của Bắc Kinh không phải là nâng cao phúc lợi của các hộ gia đình Trung Quốc, mà là phúc lợi của quốc gia Trung Quốc."
Việc chuyển giao quyền lực từ nhà nước sang cá nhân có lẽ không phải là điều mà Bắc Kinh mong muốn.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã từng làm điều đó trong quá khứ, khi họ bắt đầu giao thương với thế giới, khuyến khích doanh nghiệp và mời gọi đầu tư nước ngoài. Và điều đó đã làm thay đổi nền kinh tế của họ.
Nhưng câu hỏi đặt ra là liệu ông Tập Cận Bình có muốn lặp lại điều đó hay không.
