Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
|
[/td]
Từ khi nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai vào tháng 1 năm 2025, Tổng thống Donald Trump đã thúc đẩy mạnh mẽ ngành dầu mỏ, đồng thời bày tỏ sự phản đối với xe điện. Ngày 20 tháng 1 năm 2025, ông ký sắc lệnh hành pháp hủy bỏ các chính sách hỗ trợ EV của chính quyền Biden, bao gồm tín dụng thuế 7500 USD cho người mua xe điện (ban hành theo Đạo luật Giảm lạm phát 2022), các khoản vay ưu đãi cho nhà sản xuất EV và trợ cấp xây dựng trạm sạc. Trump gọi đây là cách để “chấm dứt lệnh bắt buộc xe điện”, dù không có quy định nào cấm hoàn toàn xe xăng tại Mỹ. Tuy nhiên, việc hủy tín dụng thuế cần Quốc hội phê duyệt, và đến tháng 4 năm 2025, quá trình này vẫn đang bị trì hoãn do tranh cãi pháp lý, theo Reuters.
Song song đó, Trump khuyến khích khai thác dầu nội địa để giảm giá nhiên liệu và tăng xuất khẩu. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), sản lượng dầu thô Mỹ đạt 13,2 triệu thùng/ngày năm 2024, cao nhất thế giới. Trump đặt mục tiêu nâng lên 15 triệu thùng/ngày vào năm 2026, tập trung vào các mỏ dầu đá phiến ở Texas, Bắc Dakota và vùng vịnh Mexico. Giá xăng trung bình tại Mỹ tháng 4 năm 2025 giảm xuống 3,65 USD/gallon, từ 4,2 USD/gallon cuối năm 2024, theo AAA, tạo lợi thế cho xe xăng so với EV, vốn có chi phí vận hành cao hơn nếu không được trợ giá.
Chính sách này được Trump biện minh bằng lập luận rằng xe điện không thực sự “xanh” như quảng cáo, do quá trình khai thác và sản xuất pin lithium-ion gây ô nhiễm nghiêm trọng. Ông từng tuyên bố tại một sự kiện ở Michigan ngày 15 tháng 3 năm 2025 rằng “pin EV là một thảm họa môi trường, còn dầu mỏ là tương lai của nước Mỹ”. Dù vậy, chính sách của Trump không cấm sản xuất EV mà chỉ cắt hỗ trợ, khiến ngành này đối mặt với nhiều khó khăn – hay như cách nói của một số người, “bị cái tát”.
Ô nhiễm từ khai thác và sản xuất pin xe điện
Pin lithium-ion, thành phần cốt lõi của xe điện, yêu cầu khai thác các khoáng sản như lithium, cobalt, niken và graphite. Quá trình này gây ra nhiều vấn đề môi trường, từ ô nhiễm nước, đất đến phát thải khí nhà kính. Dưới đây là phân tích chi tiết với số liệu cụ thể:
Hiện trường khai thác mỏ quặng làm pin
1. Khai thác lithium
- Lithium chủ yếu được khai thác từ mỏ cứng (hard rock) ở Úc và hồ muối (brine) ở Nam Mỹ, đặc biệt Chile và Argentina. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), sản lượng lithium toàn cầu năm 2024 đạt 180000 tấn, tăng 20% so với 150000 tấn năm 2023, với Úc chiếm 52% và Chile 25%.
- Khai thác từ hồ muối tiêu tốn lượng nước khổng lồ. Một nghiên cứu của Đại học Chile năm 2023 cho thấy cần 2 triệu lít nước để sản xuất 1 tấn lithium carbonate, tương đương lượng nước uống cho 150 người trong một năm tại khu vực khô cằn như sa mạc Atacama. Điều này làm cạn kiệt nguồn nước ngầm, ảnh hưởng đến cộng đồng bản địa và nông nghiệp.
- Ô nhiễm hóa học cũng là vấn đề lớn. Tại Chile, 30% nước thải từ khai thác lithium chứa axit sulfuric và natri clorua, gây ô nhiễm sông ngòi và đất nông nghiệp, theo báo cáo của Viện Môi trường Stockholm năm 2024.
Pin thải - một quả bom hẹn giờ nếu như không được xử lý chu toàn
2. Khai thác cobalt
- Cobalt, cần thiết cho độ ổn định của pin, chủ yếu được khai thác tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), chiếm 70% sản lượng toàn cầu (140000 tấn trong năm 2024, theo USGS). Các mỏ cobalt ở DRC thường sử dụng lao động trẻ em và có điều kiện làm việc nguy hiểm, gây tranh cãi về đạo đức.
- Khai thác cobalt thải ra lưu huỳnh dioxit (SO2), gây mưa axit và ô nhiễm không khí. Một báo cáo của Greenpeace năm 2023 chỉ ra rằng các mỏ ở DRC thải ra 15000 tấn SO2 mỗi năm, tương đương lượng phát thải của một nhà máy nhiệt điện than cỡ nhỏ. Nước thải chứa kim loại nặng như cadmium và chì cũng làm ô nhiễm sông Congo, ảnh hưởng đến 10 triệu người sống gần lưu vực.
3. Khai thác niken
- Niken, dùng để tăng mật độ năng lượng pin, được khai thác chủ yếu tại Indonesia (46% sản lượng toàn cầu, 1,8 triệu tấn năm 2024) và Philippines. Theo Hiệp hội Niken Quốc tế, khai thác niken phá hủy 40000 ha rừng nhiệt đới mỗi năm tại Indonesia, tương đương diện tích một thành phố như Lisbon.
- Quá trình luyện niken thải ra 12 tấn CO2/tấn niken, gấp đôi so với luyện thép, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA). Ngoài ra, bùn đỏ từ khai thác niken chứa kiềm và kim loại nặng, làm ô nhiễm biển Sulawesi, nơi 20% rạn san hô bị hủy hoại từ năm 2015 đến 2024.
4. Sản xuất pin
- Sản xuất pin lithium-ion tiêu tốn năng lượng lớn, chủ yếu từ than đá tại Trung Quốc, nước sản xuất 75% pin EV toàn cầu (800 GWh năm 2024, theo BloombergNEF). Trung bình, sản xuất 1 kWh pin phát thải 74 kg CO2, gấp 3 lần so với sản xuất một động cơ xăng, theo IEA năm 2023.
- Một chiếc pin 60 kWh (như trong Tesla Model 3 hoặc VinFast VF 8) thải ra khoảng 4,4 tấn CO2 trong quá trình sản xuất, tương đương lượng phát thải của một xe xăng chạy 20000 km. Ngoài ra, 20% dung môi hóa học dùng trong sản xuất pin, như NMP (N-methyl-2-pyrrolidone), bị thải ra môi trường nếu không được xử lý đúng cách, gây ô nhiễm nguồn nước.
5. Tái chế pin
- Tái chế pin EV hiện chỉ đạt hiệu suất 50-60%, theo Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) năm 2024. Trong 800000 tấn pin lithium-ion hết hạn sử dụng năm 2024, chỉ 400000 tấn được tái chế, còn lại bị chôn lấp hoặc đốt, thải ra khí độc như hydro florua (HF). Chi phí tái chế cao (15 USD/kg pin) khiến nhiều nhà sản xuất chọn chôn lấp, đặc biệt tại các nước đang phát triển.
Tổng hợp lại, một nghiên cứu của Viện Volvo năm 2023 cho thấy vòng đời của một chiếc EV (từ khai thác, sản xuất đến sử dụng) phát thải trung bình 26 tấn CO2, thấp hơn 40% so với xe xăng (42 tấn CO2). Tuy nhiên, giai đoạn khai thác và sản xuất pin chiếm 70% tổng phát thải của EV, so với chỉ 30% ở xe xăng, chứng minh rằng pin EV gây ô nhiễm đáng kể ở khâu đầu vào.
“Cái tát” vào ngành xe điện
Chính sách của Trump, với việc cắt hỗ trợ EV và ưu ái dầu mỏ, đã tác động mạnh đến ngành xe điện. Tại Mỹ, doanh số EV năm 2024 đạt 1,3 triệu chiếc, chiếm 8% thị trường xe mới (16,25 triệu chiếc), theo Kelley Blue Book. Tuy nhiên, việc hủy tín dụng thuế 7500 USD khiến giá EV tăng đáng kể. Ví dụ, Tesla Model 3 (giá 42990 USD) tăng giá thực tế lên 50490 USD nếu không có trợ cấp, trong khi Ford Mustang Mach-E tăng từ 43995 USD lên 51495 USD. Điều này làm EV kém cạnh tranh so với xe xăng như Toyota Corolla (23000 USD) hoặc Ford Escape (30000 USD).
Ngành sản xuất EV cũng bị ảnh hưởng. Các hãng như Rivian và Lucid cắt giảm 10% sản lượng (tương đương 15000 xe) trong quý 1 năm 2025 do thiếu vốn từ khoản vay liên bang bị hủy, theo Wall Street Journal. Tesla, dù dẫn đầu với 330463 xe bán ra quý 2 năm 2024, giảm sản lượng Model Y 5% trong quý 1 năm 2025 để điều chỉnh giá. VinFast, hãng xe Việt Nam, chỉ bán được 3129 xe tại Mỹ năm 2024, và kế hoạch xây nhà máy Bắc Carolina (150000 xe/năm) bị hoãn từ 2025 sang 2028 do thiếu tài chính do kế hoạch lừa dân Mỹ trên sàn chứng khoán thất bại.
Vinfast ăn cú úp bô xe điện
Trên toàn cầu, ngành EV vẫn tăng trưởng, với 14 triệu xe bán ra năm 2024 (tăng 35% so với 10,4 triệu xe năm 2023), theo IEA. Trung Quốc dẫn đầu với 8,1 triệu xe, chiếm 58% thị trường. Tuy nhiên, tại Mỹ, thị phần EV giảm từ 8% năm 2024 xuống dự kiến 7,5% năm 2025 do chính sách của Trump, theo dự báo của Cox Automotive. Ngược lại, xe xăng và hybrid chiếm 92% thị trường Mỹ, được hưởng lợi từ giá nhiên liệu thấp và chính sách ưu ái dầu mỏ. Chính sách của Trump, với việc tái sản xuất dầu (nhắm đến 15 triệu thùng/ngày vào năm 2026) và cắt hỗ trợ EV, đã giáng một “cái tát” vào ngành xe điện, khiến doanh số EV tại Mỹ có nguy cơ giảm từ 1,3 triệu xe năm 2024 xuống dưới 1,2 triệu xe năm 2025. Pin EV thực sự gây ô nhiễm: khai thác lithium tiêu tốn 2 triệu lít nước/tấn, cobalt thải 15000 tấn SO2/năm, niken phá 40000 ha rừng/năm, và sản xuất pin phát thải 4,4 tấn CO2 cho một pin 60 kWh.
