Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Trong hơn một thập kỷ qua, Trung Quốc đã nỗ lực thoát khỏi cái gọi là "bẫy thu nhập trung bình" – tình trạng một quốc gia không thể chuyển từ nền kinh tế dựa vào lao động giá rẻ sang nền kinh tế dựa vào đổi mới và năng suất cao.
Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại thành phố Bắc Kinh
Tuy nhiên, cuộc thương chiến với Mỹ, đặc biệt dưới các chính sách thuế quan khắc nghiệt của Tổng thống Donald Trump kể từ năm 2025, đã khiến giấc mơ trở thành siêu cường kinh tế của Trung Quốc ngày càng xa vời. Các số liệu kinh tế gần đây cho thấy Bắc Kinh không chỉ bị kẹt trong bẫy thu nhập trung bình mà còn bị Trump "đè" thêm bằng những đòn thương mại khiến nền kinh tế chao đảo.
Bẫy Thu nhập Trung bình: Trung Quốc Đang Ở Đâu?
Theo định nghĩa của Ngân hàng Thế giới (World Bank), một quốc gia rơi vào bẫy thu nhập trung bình khi thu nhập bình quân đầu người nằm trong khoảng 1.136 USD đến 13.845 USD (theo giá năm 2023) và không thể vượt qua ngưỡng để trở thành quốc gia thu nhập cao. Năm 2024, thu nhập bình quân đầu người của Trung Quốc đạt khoảng 13.200 USD, theo số liệu từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), chỉ cách ngưỡng thu nhập cao (13.845 USD) một khoảng nhỏ. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng thu nhập đã chậm lại đáng kể, từ mức trung bình 8% mỗi năm giai đoạn 2000-2010 xuống còn 4,7% trong năm 2024 (Bộ Thống kê Quốc gia Trung Quốc).
Để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, một quốc gia cần đạt được năng suất lao động cao, đổi mới công nghệ và giảm phụ thuộc vào xuất khẩu giá rẻ. Trung Quốc, dù đã đạt được những thành tựu đáng kể như trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới với GDP danh nghĩa 18.300 tỷ USD năm 2024 (World Bank), vẫn đối mặt với các vấn đề cố hữu: năng suất lao động thấp (chỉ bằng 27% của Mỹ, theo OECD 2024), sự lệ thuộc vào ngành sản xuất giá trị thấp, và hệ thống giáo dục chưa đáp ứng được nhu cầu nhân lực công nghệ cao.
Trump Và Những Cú Đánh Thương Mại
Cuộc thương chiến Mỹ-Trung, leo thang với đợt thuế quan ngày 3/4/2025, đã làm trầm trọng thêm tình trạng này. Trump áp mức thuế trung bình 104% lên hàng hóa từ Trung Quốc, nhắm vào các ngành chủ lực như điện tử, dệt may và thép. Theo Bloomberg (7/4/2025), xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ, chiếm 14% tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2024 (khoảng 470 tỷ USD), đã giảm 12% trong quý I/2025 do tác động của thuế quan. Điều này không chỉ làm suy yếu các ngành sản xuất mà còn gây áp lực lên việc làm, với ước tính 2,5 triệu việc làm trong ngành xuất khẩu bị đe dọa (South China Morning Post, 9/4/2025).
Hơn nữa, các chính sách của Trump đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, buộc các công ty đa quốc gia như Apple và Tesla chuyển một phần dây chuyền sản xuất ra khỏi Trung Quốc sang Việt Nam, Ấn Độ và Mexico. Báo cáo của Nikkei Asia (6/4/2025) cho thấy 18% các công ty công nghệ lớn đã rời Trung Quốc từ năm 2023 đến nay, dẫn đến dòng vốn FDI vào Trung Quốc giảm 30% trong năm 2024, từ 189 tỷ USD xuống còn 132 tỷ USD (Bộ Thương mại Trung Quốc). Sự rút lui này làm suy yếu khả năng Trung Quốc đầu tư vào công nghệ cao – yếu tố then chốt để vượt qua bẫy thu nhập trung bình.
Tác Động Kinh Tế Và Xã Hội
Thương chiến không chỉ ảnh hưởng đến xuất khẩu mà còn làm chậm quá trình chuyển đổi kinh tế của Trung Quốc. Theo UBS (4/2025), tăng trưởng GDP Trung Quốc có nguy cơ giảm xuống dưới 4% vào năm 2026 nếu thuế quan Mỹ tiếp tục duy trì. Trong khi đó, tiêu dùng nội địa – được kỳ vọng là động lực mới – chỉ đóng góp 38% vào GDP năm 2024, thấp hơn nhiều so với mức 68% của Mỹ (World Bank). Nợ công của Trung Quốc, ước tính 320% GDP theo Viện Tài chính Quốc tế (3/2025), cũng hạn chế khả năng kích thích kinh tế qua các gói chi tiêu lớn.
Về mặt xã hội, thương chiến làm gia tăng bất bình đẳng thu nhập, một yếu tố khiến Trung Quốc khó thoát bẫy thu nhập trung bình. Hệ số Gini của Trung Quốc, đo lường mức độ bất bình đẳng, đạt 0,47 năm 2024 (Ngân hàng Thế giới), cao hơn mức trung bình 0,35 của các nước thu nhập cao. Với 600 triệu người Trung Quốc vẫn kiếm chưa đến 140 USD/tháng (theo Thủ tướng Lý Khắc Cường, 2020), áp lực từ thất nghiệp và giá cả tăng cao do thuế quan có thể gây bất ổn xã hội, đe dọa sự ổn định chính trị mà Đảng ******** luôn ưu tiên.
Trung Quốc Có Thoát Được Không?
Dù đối mặt với sức ép từ Trump, Trung Quốc không phải không có lối thoát. Chính phủ đã tăng đầu tư vào công nghệ bán dẫn và trí tuệ nhân tạo, với ngân sách 150 tỷ USD cho ngành chip từ nay đến 2030 (Reuters, 3/2025). Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào linh kiện cao cấp từ Mỹ và đồng minh, cùng với các lệnh cấm xuất khẩu công nghệ của Washington, khiến mục tiêu tự lực công nghệ của Trung Quốc vẫn xa vời. Trong khi đó, các thị trường thay thế như ASEAN hay châu Phi chưa thể bù đắp được khoảng trống từ thị trường Mỹ. Các số liệu cho thấy Trung Quốc đang bị mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình, và các chính sách thương mại của Trump đã làm tình hình tồi tệ hơn. Với thu nhập bình quân đầu người đình trệ, năng suất lao động thấp và xuất khẩu suy giảm, giấc mơ vượt qua ngưỡng thu nhập cao của Bắc Kinh ngày càng mờ nhạt. Trump, với chiến lược "đè" Trung Quốc bằng thuế quan, không chỉ làm chậm sự trỗi dậy của đối thủ mà còn đẩy cả hai vào một cuộc chiến hao tổn không dễ dàng kết thúc. Trung Quốc vẫn có tiềm năng vượt qua, nhưng con đường phía trước sẽ đầy chông gai và phụ thuộc vào khả năng cải cách nội tại hơn bao giờ hết.
Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại thành phố Bắc Kinh
Tuy nhiên, cuộc thương chiến với Mỹ, đặc biệt dưới các chính sách thuế quan khắc nghiệt của Tổng thống Donald Trump kể từ năm 2025, đã khiến giấc mơ trở thành siêu cường kinh tế của Trung Quốc ngày càng xa vời. Các số liệu kinh tế gần đây cho thấy Bắc Kinh không chỉ bị kẹt trong bẫy thu nhập trung bình mà còn bị Trump "đè" thêm bằng những đòn thương mại khiến nền kinh tế chao đảo.
Bẫy Thu nhập Trung bình: Trung Quốc Đang Ở Đâu?
Theo định nghĩa của Ngân hàng Thế giới (World Bank), một quốc gia rơi vào bẫy thu nhập trung bình khi thu nhập bình quân đầu người nằm trong khoảng 1.136 USD đến 13.845 USD (theo giá năm 2023) và không thể vượt qua ngưỡng để trở thành quốc gia thu nhập cao. Năm 2024, thu nhập bình quân đầu người của Trung Quốc đạt khoảng 13.200 USD, theo số liệu từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), chỉ cách ngưỡng thu nhập cao (13.845 USD) một khoảng nhỏ. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng thu nhập đã chậm lại đáng kể, từ mức trung bình 8% mỗi năm giai đoạn 2000-2010 xuống còn 4,7% trong năm 2024 (Bộ Thống kê Quốc gia Trung Quốc).
Để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, một quốc gia cần đạt được năng suất lao động cao, đổi mới công nghệ và giảm phụ thuộc vào xuất khẩu giá rẻ. Trung Quốc, dù đã đạt được những thành tựu đáng kể như trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới với GDP danh nghĩa 18.300 tỷ USD năm 2024 (World Bank), vẫn đối mặt với các vấn đề cố hữu: năng suất lao động thấp (chỉ bằng 27% của Mỹ, theo OECD 2024), sự lệ thuộc vào ngành sản xuất giá trị thấp, và hệ thống giáo dục chưa đáp ứng được nhu cầu nhân lực công nghệ cao.
Trump Và Những Cú Đánh Thương Mại
Cuộc thương chiến Mỹ-Trung, leo thang với đợt thuế quan ngày 3/4/2025, đã làm trầm trọng thêm tình trạng này. Trump áp mức thuế trung bình 104% lên hàng hóa từ Trung Quốc, nhắm vào các ngành chủ lực như điện tử, dệt may và thép. Theo Bloomberg (7/4/2025), xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ, chiếm 14% tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2024 (khoảng 470 tỷ USD), đã giảm 12% trong quý I/2025 do tác động của thuế quan. Điều này không chỉ làm suy yếu các ngành sản xuất mà còn gây áp lực lên việc làm, với ước tính 2,5 triệu việc làm trong ngành xuất khẩu bị đe dọa (South China Morning Post, 9/4/2025).
Hơn nữa, các chính sách của Trump đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, buộc các công ty đa quốc gia như Apple và Tesla chuyển một phần dây chuyền sản xuất ra khỏi Trung Quốc sang Việt Nam, Ấn Độ và Mexico. Báo cáo của Nikkei Asia (6/4/2025) cho thấy 18% các công ty công nghệ lớn đã rời Trung Quốc từ năm 2023 đến nay, dẫn đến dòng vốn FDI vào Trung Quốc giảm 30% trong năm 2024, từ 189 tỷ USD xuống còn 132 tỷ USD (Bộ Thương mại Trung Quốc). Sự rút lui này làm suy yếu khả năng Trung Quốc đầu tư vào công nghệ cao – yếu tố then chốt để vượt qua bẫy thu nhập trung bình.
Tác Động Kinh Tế Và Xã Hội
Thương chiến không chỉ ảnh hưởng đến xuất khẩu mà còn làm chậm quá trình chuyển đổi kinh tế của Trung Quốc. Theo UBS (4/2025), tăng trưởng GDP Trung Quốc có nguy cơ giảm xuống dưới 4% vào năm 2026 nếu thuế quan Mỹ tiếp tục duy trì. Trong khi đó, tiêu dùng nội địa – được kỳ vọng là động lực mới – chỉ đóng góp 38% vào GDP năm 2024, thấp hơn nhiều so với mức 68% của Mỹ (World Bank). Nợ công của Trung Quốc, ước tính 320% GDP theo Viện Tài chính Quốc tế (3/2025), cũng hạn chế khả năng kích thích kinh tế qua các gói chi tiêu lớn.
Về mặt xã hội, thương chiến làm gia tăng bất bình đẳng thu nhập, một yếu tố khiến Trung Quốc khó thoát bẫy thu nhập trung bình. Hệ số Gini của Trung Quốc, đo lường mức độ bất bình đẳng, đạt 0,47 năm 2024 (Ngân hàng Thế giới), cao hơn mức trung bình 0,35 của các nước thu nhập cao. Với 600 triệu người Trung Quốc vẫn kiếm chưa đến 140 USD/tháng (theo Thủ tướng Lý Khắc Cường, 2020), áp lực từ thất nghiệp và giá cả tăng cao do thuế quan có thể gây bất ổn xã hội, đe dọa sự ổn định chính trị mà Đảng ******** luôn ưu tiên.
Trung Quốc Có Thoát Được Không?
Dù đối mặt với sức ép từ Trump, Trung Quốc không phải không có lối thoát. Chính phủ đã tăng đầu tư vào công nghệ bán dẫn và trí tuệ nhân tạo, với ngân sách 150 tỷ USD cho ngành chip từ nay đến 2030 (Reuters, 3/2025). Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào linh kiện cao cấp từ Mỹ và đồng minh, cùng với các lệnh cấm xuất khẩu công nghệ của Washington, khiến mục tiêu tự lực công nghệ của Trung Quốc vẫn xa vời. Trong khi đó, các thị trường thay thế như ASEAN hay châu Phi chưa thể bù đắp được khoảng trống từ thị trường Mỹ. Các số liệu cho thấy Trung Quốc đang bị mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình, và các chính sách thương mại của Trump đã làm tình hình tồi tệ hơn. Với thu nhập bình quân đầu người đình trệ, năng suất lao động thấp và xuất khẩu suy giảm, giấc mơ vượt qua ngưỡng thu nhập cao của Bắc Kinh ngày càng mờ nhạt. Trump, với chiến lược "đè" Trung Quốc bằng thuế quan, không chỉ làm chậm sự trỗi dậy của đối thủ mà còn đẩy cả hai vào một cuộc chiến hao tổn không dễ dàng kết thúc. Trung Quốc vẫn có tiềm năng vượt qua, nhưng con đường phía trước sẽ đầy chông gai và phụ thuộc vào khả năng cải cách nội tại hơn bao giờ hết.
